Ngày 28 tháng 11 năm 2013, với tuyệt đại đa số đại biểu Quôc hội biểu quyết tán thành (486/488, chiếm 97,59%), Quốc hội khóa XIII đã thông qua Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (sau đây gọi là Hiến pháp). Đây là sự kiện chính trị - pháp lý đặc biệt quan trọng, đánh dấu một bước tiến mới trong lịch sử lập hiến của nước ta.   

NGHỊ QUYẾT

Hướng dẫn thực hiện khoản 2 Điều 2 Nghị quyết số 64/2013/QH13

ngày 28 tháng 11 năm 2013 của Quốc hội quy định một số điểm thi hành Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam

ỦY BAN THƯỜNG VỤ QUỐC HỘI
NƯỚC CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

Căn cứ Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam;

Căn cứ Nghị quyết số 64/2013/QH13 ngày 28 tháng 11 năm 2013 của Quốc hội quy định một số điểm thi hành Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam;

Theo đề nghị của Ủy ban pháp luật tại Tờ trình số 2203/TTr-UBPL13 ngày 31 tháng 12 năm 2013,

QUYẾT NGHỊ:

Điều 1. Phạm vi điều chỉnh

1. Các quy định của Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được thi hành kể từ ngày Hiến pháp có hiệu lực.

2. Các cơ quan nhà nước thực hiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mình được quy định trong Hiến pháp. Những công việc đang được cơ quan nhà nước giải quyết theo quy định của Hiến pháp năm 1992 mà thẩm quyền này được giao cho cơ quan nhà nước khác thực hiện theo quy định của Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thì việc chuyển giao được thực hiện theo quy định tại khoản 2 Điều 2 Nghị quyết số 64/2013/QH13 ngày 28 tháng 11 năm 2013 của Quốc hội quy định một số điểm thi hành Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam và theo hướng dẫn của Nghị quyết này.

Điều 2. Về việc phê chuẩn, quyết định gia nhập hoặc chấm dứt hiệu lực của điều ước quốc tế

1. Chủ tịch nước trình Quốc hội phê chuẩn, quyết định gia nhập hoặc chấm dứt hiệu lực của điều ước quốc tế quy định tại khoản 14 Điều 70 Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

2. Chính phủ trình Chủ tịch nước quyết định đàm phán, ký điều ước quốc tế; trình Chủ tịch nước phê chuẩn, quyết định gia nhập hoặc chấm dứt hiệu lực của điều ước quốc tế quy định tại khoản 6 Điều 88 Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

3. Trình tự, thủ tục Chính phủ trình Chủ tịch nước quyết định đàm phán, ký điều ước quốc tế và trình Chủ tịch nước phê chuẩn, quyết định gia nhập hoặc chấm dứt hiệu lực của điều ước quốc tế thực hiện theo quy định của Luật ký kết, gia nhập và thực hiện điều ước quốc tế.

4. Chủ tịch nước tự mình hoặc theo đề nghị của Chính phủ ủy quyền bằng văn bản cho Chính phủ tổ chức đàm phán, ký điều ước quốc tế nhân danh Nhà nước.

Điều 3. Về việc bổ nhiệm, miễn nhiệm đại sứ đặc mệnh toàn quyền của Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam

1. Thủ tướng Chính phủ trình Ủy ban thường vụ Quốc hội phê chuẩn đề nghị bổ nhiệm, miễn nhiệm đại sứ đặc mệnh toàn quyền của Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

2. Ủy ban đối ngoại của Quốc hội có trách nhiệm thẩm tra Tờ trình của  Thủ tướng Chính phủ trình Ủy ban thường vụ Quốc hội phê chuẩn đề nghị bổ nhiệm, miễn nhiệm đại sứ đặc mệnh toàn quyền của Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

3. Căn cứ vào Tờ trình của Thủ tướng Chính phủ và ý kiến thẩm tra của Ủy ban đối ngoại, Ủy ban thường vụ Quốc hội thảo luận và ra nghị quyết phê chuẩn đề nghị bổ nhiệm, miễn nhiệm đại sứ đặc mệnh toàn quyền của Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

4. Căn cứ vào Nghị quyết của Ủy ban thường vụ Quốc hội, Chủ tịch nước bổ nhiệm, miễn nhiệm đại sứ đặc mệnh toàn quyền của Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Điều 4. Về việc phê chuẩn các Phó Chủ tịch và các Ủy viên Hội đồng dân tộc, các Phó Chủ nhiệm và các Ủy viên Ủy ban của Quốc hội

1. Chủ tịch Hội đồng dân tộc trình Ủy ban thường vụ Quốc hội phê chuẩn các Phó Chủ tịch và các Ủy viên Hội đồng dân tộc; Chủ nhiệm Ủy ban của Quốc hội trình Ủy ban thường vụ Quốc hội phê chuẩn các Phó Chủ nhiệm và các Ủy viên Ủy ban của Quốc hội.

2. Ủy ban thường vụ Quốc hội thảo luận và ra nghị quyết phê chuẩn các Phó Chủ tịch và các Ủy viên Hội đồng dân tộc; các Phó Chủ nhiệm và các Ủy viên Ủy ban của Quốc hội.

Điều 5. Về việc phong, thăng, giáng, tước quân hàm cấp tướng, chuẩn đô đốc, phó đô đốc, đô đốc hải quân; bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức Tổng tham mưu trưởng, Chủ nhiệm Tổng cục chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam

1. Chủ tịch nước quyết định phong, thăng, giáng, tước quân hàm cấp tướng, chuẩn đô đốc, phó đô đốc, đô đốc hải quân.

2. Trình tự, thủ tục bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức Tổng tham mưu trưởng, Chủ nhiệm Tổng cục chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam thực hiện theo quy định hiện hành.

Điều 6. Về việc bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức Thẩm phán Tòa án nhân dân

1. Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, Thẩm phán Tòa án quân sự và Thẩm phán Tòa án khác đã được bổ nhiệm trước ngày 01 tháng 01 năm 2014 tiếp tục thực hiện nhiệm vụ cho đến hết nhiệm kỳ trừ trường hợp luật mới có quy định khác.

2. Việc bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao kể từ ngày 01 tháng 01 năm 2014 được quy định như sau:

a) Chánh án Tòa án nhân dân tối cao trình Quốc hội phê chuẩn việc bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao theo đề nghị của Hội đồng tuyển chọn Thẩm phán Toà án nhân dân tối cao;

b) Ủy ban tư pháp của Quốc hội có trách nhiệm thẩm tra Tờ trình Quốc hội phê chuẩn việc bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao;

c) Quốc hội thảo luận và ra nghị quyết phê chuẩn đề nghị bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao;

d) Căn cứ vào Nghị quyết của Quốc hội, Chủ tịch nước bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao.

3. Chánh án Tòa án nhân dân tối cao trình Chủ tịch nước bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức Thẩm phán các Tòa án khác theo đề nghị của các Hội đồng tuyển chọn Thẩm phán Tòa án nhân dân, Tòa án quân sự.

Điều 7. Về việc thành lập, giải thể, nhập, chia, điều chỉnh địa giới đơn vị hành chính

1. Chính phủ trình Ủy ban thường vụ Quốc hội quyết định thành lập, giải thể, nhập, chia, điều chỉnh địa giới đơn vị hành chính dưới tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương.

2. Ủy ban pháp luật của Quốc hội có trách nhiệm thẩm tra Đề án của Chính phủ về việc thành lập, giải thể, nhập, chia, điều chỉnh địa giới đơn vị hành chính dưới tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương.

3. Ủy ban thường vụ Quốc hội thảo luận và ra nghị quyết thành lập, giải thể, nhập, chia, điều chỉnh địa giới đơn vị hành chính dưới tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương.

4. Việc thành lập, giải thể, nhập, chia, điều chỉnh địa giới đơn vị hành chính phải lấy ý kiến nhân dân và được thực hiện theo trình tự, thủ tục hiện hành.

Điều 8. Hiệu lực thi hành

Nghị quyết này có hiệu lực kể từ ngày ký ban hành.

Căn cứ Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam;

Căn cứ Nghị quyết số 64/2013/QH13 của Quốc hội quy định một số điểm thi hành Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam;

Theo đề nghị của Ủy ban pháp luật tại Tờ trình số 2191/TTr-UBPL13 ngày 23 tháng 12 năm 2013 về Kế hoạch tổ chức triển khai thi hành Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam,

QUYẾT NGHỊ:

Điều 1

Ban hành Kế hoạch tổ chức triển khai thi hành Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Điều 2

Các cơ quan của Quốc hội, Chính phủ, Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Kiểm toán nhà nước, Văn phòng Chủ tịch nước, Ủy ban trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội, các cơ quan, tổ chức khác ở trung ương và địa phương có trách nhiệm thi hành Nghị quyết này.

          QUỐC HỘI                                 CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

                                                                       Độc lập - Tự do - Hạnh phúc

Nghị quyết số: 64/2013/QH13                    

NGHỊ QUYẾT

QUY ĐỊNH MỘT SỐ ĐIỂM THI HÀNH 

HIẾN PHÁP NƯỚC CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM  

QUỐC HỘI

NƯỚC CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

Căn cứ Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam;

Theo đề nghị của Ủy ban thường vụ Quốc hội;

QUYẾT NGHỊ:

Điều 1

Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được Quốc hội khóa XIII, kỳ họp thứ 6 thông qua ngày 28 tháng 11 năm 2013, được công bố chậm nhất là mười lăm ngày, kể từ ngày thông qua.  

Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam có hiệu lực từ ngày 01 tháng 01 năm 2014.

Điều 2

1. Quốc hội và các cơ quan của Quốc hội khóa XIII tiếp tục hoạt động cho đến khi Quốc hội khóa XIV họp kỳ thứ nhất.

Chủ tịch nước, Chính phủ, Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Kiểm toán nhà nước tiếp tục hoạt động cho đến khi Quốc hội khóa XIV bầu ra các cơ quan mới theo quy định của Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân tiếp tục hoạt động cho đến khi Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân được thành lập theo quy định của Luật tổ chức chính quyền địa phương phù hợp với Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

2. Các cơ quan nhà nước quy định tại khoản 1 Điều này thực hiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mình được quy định trong Hiến pháp, kể từ ngày Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam có hiệu lực.

Những công việc đang được cơ quan nhà nước giải quyết theo quy định của Hiến pháp năm 1992 mà thẩm quyền này được giao cho cơ quan nhà nước khác thực hiện theo quy định của Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thì phải chuyển giao cho cơ quan nhà nước đó để tiếp tục giải quyết, kể từ ngày Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam có hiệu lực.

Điều 3

1. Các luật, pháp lệnh và các văn bản quy phạm pháp luật khác được ban hành trước ngày Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam có hiệu lực phải được rà soát lại để sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới phù hợp với Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

2. Việc sửa đổi, bổ sung Luật tổ chức Quốc hội, Luật tổ chức Chính phủ, Luật tổ chức Tòa án nhân dân, Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân, Luật Kiểm toán nhà nước, Luật bầu cử đại biểu Quốc hội, Luật bầu cử đại biểu Hội đồng nhân dân và ban hành mới Luật tổ chức chính quyền địa phương phải được trình Quốc hội xem xét, thông qua chậm nhất vào kỳ họp thứ 10 (tháng 10 năm 2015).  

Điều 4  

1. Ủy ban thường vụ Quốc hội, Chủ tịch nước, Chính phủ, Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Kiểm toán nhà nước và các cơ quan hữu quan khác của Nhà nước trong phạm vi chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mình có trách nhiệm tổ chức thi hành Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam; kịp thời sửa đổi, bãi bỏ các văn bản trái với Hiến pháp; điều chỉnh lại cơ cấu tổ chức, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn phù hợp với quy định của Hiến pháp; triển khai các biện pháp cần thiết nhằm bảo đảm thi hành Hiến pháp.

2. Các cơ quan nhà nước ở trung ương và địa phương, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức thành viên của Mặt trận và các cơ quan, tổ chức hữu quan khác có trách nhiệm tổ chức tuyên truyền, phổ biến sâu rộng nội dung của Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam tại cơ quan, tổ chức và địa phương mình, nâng cao nhận thức về Hiến pháp và ý thức chấp hành Hiến pháp, bảo đảm Hiến pháp được tuân thủ và nghiêm chỉnh chấp hành trong tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội.

Nghị quyết này đã được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XIII, kỳ họp thứ 6 thông qua ngày 28 tháng 11 năm 2013.

CHỦ TỊCH QUỐC HỘI

Nguyễn Sinh Hùng

Ngày 28-11-2013, tại kỳ họp thứ 6 Quốc hội khoá XIII đã thông qua Hiến pháp nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, có hiệu lực thi hành từ ngày 01-01-2014.

Hiến pháp là văn kiện đặc biệt quan trọng, phản ánh ý chí của toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta, tạo cơ sở chính trị - pháp lý vững chắc cho công cuộc xây dựng, bảo vệ, phát triển và hội nhập quốc tế của đất nước trong thời kỳ mới. Việc triển khai thi hành Hiến pháp là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của toàn bộ hệ thống chính trị, của toàn Đảng, toàn quân và toàn dân.

Để việc triển khai thi hành Hiến pháp có hiệu quả, chặt chẽ, nghiêm túc, bảo đảm chất lượng và thống nhất, Ban Bí thư yêu cầu các cấp uỷ, tổ chức đảng, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc và đoàn thể nhân dân các cấp tập trung thực hiện một số nhiệm vụ trọng tâm sau :

1- Đảng đoàn Quốc hội, Ban cán sự đảng Chính phủ, đảng đoàn và ban cán sự đảng các cơ quan tư pháp, các bộ, ngành ở Trung ương, các tỉnh uỷ, thành uỷ, Đảng đoàn Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội tổ chức quán triệt và chỉ đạo, đôn đốc các cơ quan, tổ chức hữu quan nghiêm túc thực hiện các nhiệm vụ được giao theo Nghị quyết số 64/2013/QH13 của Quốc hội quy định một số điểm thi hành Hiến pháp nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam và Kế hoạch tổ chức triển khai thi hành Hiến pháp của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội. Khẩn trương xây dựng kế hoạch triển khai thi hành Hiến pháp của cơ quan, tổ chức mình, trong đó xác định rõ các nội dung, hoạt động cụ thể, lộ trình và kế hoạch ban hành các văn bản pháp luật trong lĩnh vực được giao phụ trách, các điều kiện bảo đảm cho việc phổ biến, tuyên truyền và tổ chức thực thi Hiến pháp.

Các cấp uỷ, tổ chức đảng đưa nội dung này vào sinh hoạt của chi bộ, đảng bộ để quán triệt trong toàn thể đảng viên về mục đích, yêu cầu, tầm quan trọng của việc tôn trọng, tuân thủ và chấp hành Hiến pháp cũng như nhiệm vụ của cơ quan, đơn vị mình trong việc triển khai thi hành Hiến pháp.

2- Ban Tuyên giáo Trung ương chủ trì, phối hợp với Ban cán sự đảng Bộ Tư pháp, Ban cán sự đảng Bộ Thông tin và Truyền thông biên soạn tài liệu, tổ chức bồi dưỡng đội ngũ báo cáo viên, tuyên truyền viên về Hiến pháp; chỉ đạo các cơ quan thông tấn, báo chí ở Trung ương và địa phương có kế hoạch tuyên truyền bằng nhiều hình thức thích hợp và tạo điều kiện thuận lợi để phổ biến sâu rộng tinh thần và các nội dung cơ bản, những điểm mới được sửa đổi, bổ sung của Hiến pháp đến các tầng lớp nhân dân, cán bộ, công chức, viên chức, người lao động, lực lượng vũ trang nhân dân và người Việt Nam ở nước ngoài; nâng cao nhận thức của nhân dân về Hiến pháp, tôn trọng và chấp hành Hiến pháp, ý thức trách nhiệm bảo vệ Hiến pháp và pháp luật.

Yêu cầu các cấp uỷ đảng, các tổ chức đảng cơ sở và từng đảng viên nghiên cứu, học tập các quy định của Hiến pháp, tuyên truyền, hướng dẫn nhân dân thi hành Hiến pháp, đồng thời gương mẫu chấp hành Hiến pháp và pháp luật.

3- Quân uỷ Trung ương, Đảng uỷ Công an Trung ương lãnh đạo, kiểm tra việc tổ chức triển khai thi hành Hiến pháp trong lực lượng quân đội nhân dân, công an nhân dân; chỉ đạo chặt chẽ công tác bảo đảm quốc phòng, an ninh, trật tự an toàn xã hội, bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa; phối hợp với các cơ quan, tổ chức hữu quan kịp thời đấu tranh, ngăn chặn những hành vi lợi dụng dân chủ tuyên truyền, xuyên tạc, chống phá Đảng và Nhà nước ta trong quá trình tổ chức triển khai thi hành Hiến pháp.

4- Đảng đoàn Quốc hội, Ban cán sự đảng Chính phủ tăng cường phối hợp, tập trung lãnh đạo việc tổ chức triển khai thi hành Hiến pháp; chú trọng rà soát, kịp thời sửa đổi, ban hành mới các văn bản quy phạm pháp luật phù hợp với các quy định mới của Hiến pháp.

5- Các tỉnh uỷ, thành uỷ, các ban đảng, ban cán sự đảng, đảng đoàn, đảng uỷ trực thuộc Trung ương tổ chức triển khai thực hiện nghiêm túc Chỉ thị này. Thường xuyên đôn đốc, kiểm tra và tạo điều kiện cần thiết cho cơ quan, tổ chức, đơn vị ở bộ, ngành, địa phương mình tổ chức tốt thi hành Hiến pháp. Kịp thời tháo gỡ khó khăn, vướng mắc phát sinh, uốn nắn những biểu hiện lệch lạc trong quá trình tổ chức thi hành Hiến pháp.

Định kỳ sáu tháng, một năm, Đảng đoàn Quốc hội, Ban cán sự đảng Chính phủ báo cáo Bộ Chính trị, Ban Bí thư tình hình triển khai thi hành Hiến pháp.

Ban Tuyên giáo Trung ương, Ban Nội chính Trung ương có trách nhiệm theo dõi, kiểm tra và báo cáo Bộ Chính trị, Ban Bí thư việc thực hiện Chỉ thị.

Chỉ thị này phổ biến đến các chi bộ đảng.

Kính gửi: Các vị đại biểu Quốc hội,

Kính gửi: Các vị đại biểu Quốc hội,

Tại kỳ họp thứ 5, Quốc hội khóa XIII, Quốc hội đã thảo luận về Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 được chỉnh lý trên cơ sở tiếp thu ý kiến của nhân dân. Các vị đại biểu Quốc hội cho rằng, Nghị quyết số 38 của Quốc hội về tổ chức lấy ý kiến nhân dân về Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 đã được triển khai sâu rộng, nghiêm túc, thu hút được sự tham gia tích cực, tâm huyết của đông đảo các tầng lớp nhân dân. Các vị đại biểu Quốc hội cơ bản tán thành với bố cục và nội dung Dự thảo, đồng thời đóng góp nhiều ý kiến cụ thể, xác đáng để hoàn thiện bản Dự thảo sửa đổi Hiến pháp.

Sau kỳ họp Quốc hội, Ủy ban dự thảo sửa đổi Hiến pháp (DTSĐHP) đã chỉ đạo Ban biên tập nghiên cứu, tiếp thu nghiêm túc ý kiến của các vị đại biểu Quốc hội; tổ chức nhiều hội nghị, hội thảo, tọa đàm, làm việc với cấp ủy, chính quyền một số tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, xin ý kiến của Đảng đoàn Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội, các vị đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách, trình xin ý kiến Bộ Chính trị, Hội nghị Ban chấp hành Trung ương Đảng lần thứ 8 (khóa XI); đồng thời, tiếp tục tiếp nhận, tổng hợp và nghiên cứu, tiếp thu ý kiến của nhân dân để chỉnh lý Dự thảo. Dự thảo sau khi tiếp thu, chỉnh lý gồm 11 chương, 120 điều (giảm 4 điều so với Dự thảo trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 5). Dự thảo trình Quốc hội lần này đã được chỉnh lý một cách hợp lý, phản ánh được ý chí, nguyện vọng của nhân dân, bám sát Cương lĩnh năm 1991 (bổ sung, phát triển năm 2011), nghị quyết của các Đại hội Đảng và các nghị quyết, kết luận của Trung ương, Bộ Chính trị về mục đích, yêu cầu, những quan điểm cơ bản và định hướng lớn của việc sửa đổi Hiến pháp năm 1992. Ủy ban DTSĐHP xin trân trọng báo cáo Quốc hội một số nội dung cơ bản giải trình, tiếp thu, chỉnh lý Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 trên cơ sở tiếp thu ý kiến của nhân dân và của các vị đại biểu Quốc hội như sau:   1. Về Lời nói đầu

Các ý kiến của nhân dân và của đại biểu Quốc hội cơ bản tán thành với nội dung của Lời nói đầu như Dự thảo[1]. Có ý kiến đề nghị chỉnh sửa Lời nói đầu cho khái quát, ngắn gọn, súc tích và chính xác hơn, tránh sự trùng lặp.    

Ủy ban DTSĐHP đã tiếp thu ý kiến trên và đã thể hiện lại Lời nói đầu như Dự thảo. 

2. Chế độ chính trị (Chương I)

Đa số ý kiến nhân dân và đại biểu Quốc hội tán thành với quy định về chế độ chính trị (Chương I) của Dự thảo; đồng thời, có ý kiến cụ thể đối với một số vấn đề sau đây:

- Về tên nước (Điều 1): Qua tổng hợp ý kiến của nhân dân, ý kiến của đại biểu Quốc hội, đại đa số ý kiến tán thành việc giữ tên nước là Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam[2]. Tuy nhiên, vẫn có ý kiến đề nghị lấy lại tên nước là “Việt Nam dân chủ cộng hòa”.

Qua nghiên cứu, xem xét nhiều mặt, Ủy ban DTSĐHP thấy rằng, việc giữ tên nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là cần thiết để thể hiện nhất quán mục tiêu, con đường mà Đảng và nhân dân ta đã lựa chọn là xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta. Hơn nữa, tên gọi này đã được Quốc hội lựa chọn ngay sau ngày nước nhà thống nhất, đã thân quen với nhân dân ta, được bạn bè và các nước công nhận, trân trọng. Do đó, đề nghị Quốc hội cho giữ tên nước là Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

- Về bản chất Nhà nước (Điều 2): Qua thảo luận, nhiều ý kiến tán thành quy định tại Điều 2 của Dự thảo[3]. Tuy nhiên, cũng có ý kiến đề nghị thay cụm từ “nền tảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức” bằng cụm từ “nền tảng là khối đại đoàn kết toàn dân tộc”. Ý kiến khác đề nghị chỉ quy định ngắn gọn “Tất cả quyền lực thuộc về nhân dân”.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, Nhà nước ta là Nhà nước xã hội chủ nghĩa nên Hiến pháp cần thể hiện rõ bản chất giai cấp của Nhà nước. Vì vậy, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho tiếp thu ý kiến của các vị đại biểu Quốc hội, kế thừa các quy định của Hiến pháp năm 1992, tiếp tục quy định: "tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân mà nền tảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức". Quy định như vậy là phù hợp với Cương lĩnh và các văn kiện chính trị khác của Đảng khi xác định bản chất giai cấp của Nhà nước ta. 

- Về vị trí, vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam (Điều 4): Qua tổng hợp ý kiến nhân dân và đại biểu Quốc hội về Dự thảo sửa đổi Hiến pháp cho thấy, tuyệt đại đa số ý kiến nhân dân và các đại biểu Quốc hội tán thành việc khẳng định trong Hiến pháp vai trò lãnh đạo của Đảng và những nội dung thể hiện tại Điều 4 của Dự thảo[4]. Bên cạnh đó, có ý kiến đề nghị nên viết gọn lại theo hướng chỉ ghi vai trò lãnh đạo của Đảng, còn bản chất của Đảng, trách nhiệm của Đảng thì không quy định trong Hiến pháp mà quy định trong Điều lệ Đảng; một số ý kiến đề nghị cần khẳng định rõ Đảng Cộng sản Việt Nam là lực lượng duy nhất lãnh đạo Nhà nước và xã hội; đề nghị quy định Đảng phải chịu trách nhiệm về sự lãnh đạo của mình. 

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy rằng, quy định về Đảng trong Dự thảo Hiến pháp lần này đã thể hiện đầy đủ những vấn đề cơ bản về Đảng Cộng sản Việt Nam được xác định trong Cương lĩnh năm 1991 (bổ sung, phát triển năm 2011). Đó là: Đảng là lực lượng lãnh đạo Nhà nước và xã hội; bản chất giai cấp của Đảng là đội tiên phong của giai cấp công nhân Việt Nam, đồng thời là đội tiên phong của nhân dân lao động và của dân tộc; trách nhiệm của Đảng là phải gắn bó mật thiết với nhân dân, chịu sự giám sát của nhân dân, phục vụ nhân dân và chịu trách nhiệm trước nhân dân về những quyết định của mình; Đảng hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật. Quy định như vậy là phù hợp với thực tiễn tổ chức và hoạt động của Đảng Cộng sản Việt Nam; là sự tiếp tục kế thừa các bản Hiến pháp trước đây của nước ta (Hiến pháp 1980, Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2001)); phù hợp với truyền thống lịch sử của cách mạng Việt Nam, phản ánh được ý chí, nguyện vọng của nhân dân cả nước. Vì vậy, Ủy ban DTSĐHP xin đề nghị Quốc hội cho giữ quy định về nội dung này như trong Điều 4 của Dự thảo.

- Về hình thức dân chủ trực tiếp (Điều 6): Có ý kiến đề nghị quy định cụ thể hơn về các hình thức dân chủ trực tiếp để bảo đảm tính cân đối trong quy định về hai hình thức dân chủ trực tiếp và dân chủ đại diện. Tuy nhiên, nhiều ý kiến khác cho rằng, Hiến pháp chỉ nên quy định khái quát về hình thức dân chủ trực tiếp còn những vấn đề cụ thể để thực hiện dân chủ trực tiếp sẽ do luật quy định.

Tiếp thu ý kiến này của đại biểu Quốc hội, Ủy ban DTSĐHP đã chỉnh lý lại Điều này như sau: “Nhân dân thực hiện quyền lực nhà nước bằng dân chủ trực tiếp và dân chủ đại diện thông qua Quốc hội, Hội đồng nhân dân, các cơ quan khác của Nhà nước.”

- Về nguyên tắc tập trung dân chủ (Điều 8): Nhiều ý kiến đồng ý với quy định tại Điều này, song có ý kiến đề nghị không quy định nguyên tắc tập trung dân chủ trong Hiến pháp.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy rằng, nguyên tắc tập trung dân chủ là một nguyên tắc quan trọng, xuyên suốt trong tổ chức và hoạt động của các cơ quan trong bộ máy nhà nước ta, đã được ghi nhận từ Hiến pháp năm 1959 đến nay. Do đó, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ quy định này như đã thể hiện tại Điều 8 của Dự thảo.

- Về Công đoàn Việt Nam (Điều 10): Dự thảo trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 5 có 2 phương án. Qua thảo luận, có 2 loại ý kiến như sau:

Loại ý kiến thứ nhất tán thành phương án 1 là không quy định một điều riêng về Công đoàn Việt Nam mà chuyển nội dung về Công đoàn tại Điều 10 vào quy định cùng các tổ chức chính trị - xã hội khác tại Điều 9[5].  

Loại ý kiến thứ hai tán thành phương án 2 tiếp tục quy định về Công đoàn tại Điều 10 của Dự thảo để đề cao vai trò tiên phong của giai cấp công nhân Việt Nam và vị trí, vai trò đặc biệt của Công đoàn ở nước ta[6].  

Trên cơ sở nghiên cứu, tiếp thu ý kiến của đại biểu Quốc hội, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho tiếp tục giữ Điều 10 trong Dự thảo như các Hiến pháp năm 1959, 1980 và 1992 để khẳng định vị trí, vai trò to lớn của giai cấp công nhân và tổ chức Công đoàn trong lịch sử cũng như trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Đồng thời, Dự thảo Hiến pháp cũng đã bổ sung quy định về các tổ chức chính trị - xã hội khác tại khoản 2 Điều 9.

3. Quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân (Chương II)

Qua thảo luận, các ý kiến phát biểu cơ bản tán thành với nội dung quy định về vị trí, bố cục của Chương II[7] và cho rằng, quy định như vậy đã thể hiện rõ tầm quan trọng của vấn đề quyền con người, quyền công dân và quan điểm nhất quán của Đảng và Nhà nước ta trong việc tôn trọng, bảo đảm, bảo vệ quyền con người, quyền cơ bản của công dân. Dự thảo có nhiều điểm mới, tiến bộ, phù hợp với các Công ước quốc tế về quyền con người mà Việt Nam là thành viên. Quy định về quyền con người và quyền công dân tại Chương này là phù hợp với thực tiễn của Việt Nam và là kết quả, thành tựu của gần 30 năm đổi mới đất nước và hội nhập quốc tế. Một số ý kiến đề nghị chỉnh lý một số từ ngữ và điều khoản cụ thể.

Tiếp thu ý kiến của các vị đại biểu Quốc hội, Ủy ban DTSĐHP đã rà soát, chỉnh lý cả về nội dung và kỹ thuật tại các điều 14, 15, 19, 21, 22, 24, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 37,…bảo đảm sự nhất quán, chính xác và hợp lý hơn.  

- Về các quy định về quyền con người, quyền công dân (Điều 14): Có ý kiến đề nghị cân nhắc quy định tại Điều 14, bởi vì quy định như trong Điều 14 các quyền con người, quyền công dân “được quy định trong Hiến pháp và luật” là chưa đầy đủ, chưa phù hợp vì còn có nhiều quyền tuy không được quy định trong Hiến pháp và luật nhưng vẫn được tôn trọng, bảo đảm.  

Ủy ban DTSĐHP xin tiếp thu ý kiến nói trên và chỉnh lại quy định tại Điều này như sau: “Ở nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, các quyền con người, quyền công dân về chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội được công nhận, tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm theo Hiến pháp và pháp luật.”

- Về mức độ giới hạn quyền con người, quyền công dân (Điều 14): Có ý kiến tán thành với quy định “Quyền con người, quyền công dân chỉ có thể bị hạn chế ở mức độ cần thiết trong trường hợp khẩn cấp vì lý do quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự công cộng, đạo đức, sức khỏe của cộng đồng” như trong Dự thảo trình Quốc hội. Tuy nhiên, ý kiến khác cho rằng, quyền con người, quyền công dân không thể bị hạn chế một cách tùy tiện mà phải theo quy định của luật; cần quy định cơ quan nào có thẩm quyền giới hạn và xác định những quyền nào là quyền không thể bị giới hạn. Có ý kiến cho rằng quy định hạn chế quyền con người, quyền công dân “trong trường hợp khẩn cấp” là không chính xác và chưa đầy đủ, do đó, đề nghị bỏ cụm từ này. Có ý kiến đề nghị thay cụm từ “trật tự công cộng” bằng cụm từ “trật tự an toàn xã hội”.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, quyền con người, quyền cơ bản của công dân đã được Hiến pháp quy định. Do vậy, việc hạn chế các quyền này phải được quy định chặt chẽ trong luật để tránh nguy cơ tùy tiện, lạm dụng. Các công ước quốc tế về quyền con người mà Việt Nam là thành viên cũng yêu cầu quy định chặt chẽ vấn đề này. Do đó, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho tiếp thu ý kiến nói trên và chỉnh lý lại khoản 2 Điều 14 như sau: “Quyền con người, quyền công dân chỉ có thể bị hạn chế theo quy định của luật trong trường hợp cần thiết vì lý do quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, đạo đức xã hội, sức khỏe của cộng đồng.”

- Về chính sách đối với người Việt Nam định cư ở nước ngoài (Điều 18):  Có ý kiến đề nghị bổ sung quy định về chính sách của Nhà nước khuyến khích, tạo điều kiện để người Việt Nam định cư ở nước ngoài đầu tư về nước phát triển kinh tế nhằm thu hút mạnh nguồn lực đầu tư của người Việt Nam định cư ở nước ngoài, đồng thời, tạo điều kiện để người Việt Nam định cư ở nước ngoài yên tâm đầu tư về nước, góp phần phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. 

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, quy định “Nhà nước khuyến khích và tạo điều kiện để người Việt Nam định cư ở nước ngoài (…) giữ quan hệ gắn bó với gia đình và quê hương, góp phần xây dựng quê hương, đất nước” đã thể hiện chính sách của Đảng và Nhà nước ta đối với người Việt Nam định cư ở nước ngoài, trong đó đã bao hàm nội dung thu hút đầu tư về trong nước, do đó, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ quy định về nội dung này theo hướng khái quát như đã thể hiện trong Dự thảo.

- Về bình đẳng và bình đẳng giới (Điều 26): Có ý kiến đề nghị sửa lại Điều 26 theo hướng “Công dân nam, nữ có quyền ngang nhau về mọi mặt, về chính trị, dân sự, kinh tế - xã hội và gia đình”, đồng thời, bổ sung quy định “Nhà nước có chính sách bảo đảm quyền và cơ hội bình đẳng giới" vì việc tạo cơ hội như nhau cho nam và nữ là vấn đề quan trọng, có ý nghĩa thực tiễn cao, liên quan tới mục tiêu, chính sách của Nhà nước về bình đẳng giới và đã được quy định trong Luật bình đẳng giới. Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho tiếp thu ý kiến này và chỉnh lý lại Điều 26 như sau:

“1. Công dân nam, nữ bình đẳng về mọi mặt. Nhà nước có chính sách bảo đảm quyền và cơ hội bình đẳng giới.

2. Nhà nước, xã hội và gia đình tạo điều kiện để phụ nữ phát triển toàn diện, phát huy vai trò của mình trong xã hội.

3. Nghiêm cấm phân biệt đối xử về giới.”

- Về nguyên tắc “suy đoán vô tội” (Điều 31): Có ý kiến đề nghị cân nhắc cách thể hiện quy định tại khoản 1 Điều này; thay từ “không có tội” bằng cụm từ “chưa có tội”; bỏ cụm từ “được chứng minh theo trình tự luật định”.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, khoản 1 Điều 31 quy định nguyên tắc quan trọng trong tố tụng hình sự là “suy đoán vô tội”. Quy định “người bị buộc tội được coi là không có tội” sẽ khẳng định nguyên tắc này một cách chặt chẽ và rõ ràng. Do đó, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ cụm từ “không có tội”, đồng thời, tiếp thu ý kiến bỏ cụm từ “được chứng minh theo trình tự luật định” trong Dự thảo sửa đổi Hiến pháp, vấn đề này sẽ được quy định trong Bộ luật tố tụng hình sự. Điều 31 của Dự thảo sửa đổi Hiến pháp được thể hiện lại như sau: “Người bị buộc tội được coi là không có tội cho đến khi có bản án kết tội của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật.”

- Về chính sách đối với người cao tuổi (Điều 37): Có ý kiến đề nghị bổ sung quy định về chính sách đối với người cao tuổi.

Tiếp thu ý kiến này, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho bổ sung vào khoản 3 Điều 37 nội dung: “Người cao tuổi được Nhà nước, gia đình và xã hội tôn trọng, chăm sóc và phát huy vai trò trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.”

- Về từ ngữ cụ thể: Có ý kiến cho rằng, Chương II dùng quá nhiều từ “nghiêm trị”, “nghiêm cấm”, “có thể”, “không thể”, đề nghị cân nhắc bỏ các cụm từ này; đồng thời cũng cần rà soát để sử dụng cho thống nhất cụm từ “theo quy định của pháp luật” hay “theo quy định của luật” hay “do luật định” hoặc không quy định những cụm từ này trong Hiến pháp.

Tiếp thu ý kiến này, Ủy ban DTSĐHP đã rà soát, chỉnh lý lại việc sử dụng các từ, cụm từ này cho chính xác và thống nhất trong Dự thảo.

4. Kinh tế, xã hội, văn hóa, giáo dục, khoa học, công nghệ và môi trường (Chương III)

Các ý kiến của nhân dân và đại biểu Quốc hội cơ bản tán thành với quy định về kinh tế, xã hội, văn hóa, giáo dục, khoa học, công nghệ và môi trường (Chương III) của Dự thảo[8]; đồng thời, có ý kiến cụ thể đối với một số vấn đề sau đây:

- Về các thành phần kinh tế (khoản 1 Điều 51): Dự thảo trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 5 có 3 phương án. Qua thảo luận, có 3 loại ý kiến như sau:

Loại ý kiến thứ nhất tán thành với Phương án 1 nêu rõ các thành phần kinh tế và vai trò của từng thành phần kinh tế như đã ghi trong Cương lĩnh[9].  

Loại ý kiến thứ hai tán thành với Phương án 2 quy định khái quát vai trò của các thành phần kinh tế nhưng cần khẳng định vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước[10].  

Loại ý kiến thứ ba tán thành với Phương án 3 quy định khái quát mà không quy định cụ thể vai trò của thành phần kinh tế để vừa thể hiện được nội dung Cương lĩnh, vừa phù hợp với tính chất và cách thể hiện của Hiến pháp[11]. 

Ủy ban DTSĐHP thấy rằng, quy định về các thành phần kinh tế trong cả 3 phương án trình Quốc hội tuy cách thể hiện có khác nhau nhưng đều trên tinh thần và nội dung của Cương lĩnh. Nếu quy định đầy đủ các thành phần kinh tế như phương án 1 thì phù hợp với cách thể hiện trong Cương lĩnh nhưng sẽ không bảo đảm tính khái quát và ổn định lâu dài của Hiến pháp do nền kinh tế Việt Nam đang trong quá trình phát triển. Nếu không liệt kê các thành phần kinh tế như Phương án 3 thì tuy bảo đảm tính khái quát, ổn định của Hiến pháp nhưng lại không thể hiện được định hướng xã hội chủ nghĩa của nền kinh tế thị trường ở nước ta. Ủy ban DTSĐHP thấy rằng, trong nền kinh tế thị trường ở nước ta thì vai trò định hướng, điều tiết nền kinh tế của Nhà nước và kinh tế nhà nước là rất quan trọng. Quy định như vậy để thể hiện hạ tầng kinh tế của chế độ xã hội chủ nghĩa ở nước ta. Do đó, Hiến pháp cần hiến định vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước. Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội quy định về nội dung này tại khoản 1 Điều 51 như sau: “Nền kinh tế Việt Nam là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, với nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế, kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo.”

- Về quy định bảo đảm của Nhà nước trong việc bảo hộ tài sản của tổ chức, cá nhân (khoản 3 Điều 51): Có ý kiến đề nghị bỏ quy định “Tài sản hợp pháp của tổ chức, cá nhân đầu tư, sản xuất, kinh doanh được pháp luật bảo hộ và không bị quốc hữu hóa” tại khoản 3 Điều 51.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, mặc dù các quy định liên quan đến quyền sở hữu, tự do kinh doanh đã được thể hiện trong Chương II “Quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân” nhưng để khẳng định cụ thể hơn sự bảo đảm của Nhà nước đối với các tài sản hợp pháp của các tổ chức, cá nhân đầu tư, sản xuất, kinh doanh, trong đó có nhà đầu tư nước ngoài (như Điều 25 của Hiến pháp hiện hành) thì quy định về bảo hộ tài sản ở Chương về kinh tế là cần thiết. Quy định như vậy nhằm hiến định chính sách nhất quán của Đảng và Nhà nước ta đối với tài sản hợp pháp của tổ chức, cá nhân đầu tư, sản xuất, kinh doanh, tạo cơ sở pháp lý quan trọng để nhà đầu tư yên tâm sản xuất, kinh doanh, ổn định môi trường đầu tư, góp phần phát triển kinh tế, xã hội của đất nước.

- Về thu hồi đất (khoản 3 Điều 54): Qua tổng hợp ý kiến về vấn đề này, có các loại ý kiến như sau:

Loại ý kiến thứ nhất tán thành với quy định về thu hồi đất tại khoản 3 Điều 54 của Dự thảo trong trường hợp thật cần thiết vì mục đích quốc phòng, an ninh; vì lợi ích quốc gia, công cộng, phát triển kinh tế - xã hội[12]; 

Loại ý kiến thứ hai đề nghị chỉ thu hồi đất đối với 3 trường hợp vì lý do quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng mà không quy định trường hợp để thực hiện “các dự án phát triển kinh tế - xã hội”. Bởi vì, bản thân các dự án phát triển kinh tế – xã hội trong nhiều trường hợp cũng đã được thể  hiện khi Nhà nước thu hồi đất để thực hiện các dự án vì lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng. Quy định như vậy cũng tránh được việc lạm dụng trong thu hồi đất; 

Loại ý kiến thứ ba đề nghị không quy định về thu hồi đất trong Hiến pháp mà để Luật đất đai quy định thì bảo đảm tính linh hoạt hơn trong quản lý đất đai.

Ủy ban DTSĐHP thấy rằng, quyền sử dụng đất là quyền quan trọng của người dân nên Hiến pháp cần phải quy định chặt chẽ những trường hợp thu hồi. Đây sẽ là cơ sở quan trọng cho Luật đất đai quy định nhằm tránh việc lạm dụng để thu hồi đất tràn lan, gây ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của người dân. Trong điều kiện phát triển của nước ta hiện nay, vẫn cần thiết phải thu hồi đất vì lý do quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng và để thực hiện các dự án phát triển kinh tế – xã hội. Tuy nhiên, việc thu hồi đất để thực hiện các dự án phát triển kinh tế – xã hội gắn trực tiếp với lợi ích của người sử dụng đất và doanh nghiệp nên cần phải quy định chặt chẽ, bảo đảm nguyên tắc công khai, minh bạch và có bồi thường. Do đó, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho phép chỉnh lý khoản 3 Điều 54 như sau: “Nhà nước thu hồi đất do tổ chức, cá nhân đang sử dụng trong trường hợp thật cần thiết do luật định vì mục đích quốc phòng, an ninh; vì lợi ích quốc gia, công cộng, phát triển kinh tế - xã hội. Việc thu hồi đất phải công khai, minh bạch và được bồi thường theo quy định của pháp luật”.

- Về trưng dụng đất (khoản 4 Điều 54): Có ý kiến đề nghị bổ sung quy định về việc Nhà nước trưng dụng đất để đáp ứng yêu cầu trưng dụng đất có thời hạn trong một số trường hợp đặc biệt như chiến tranh, tình trạng khẩn cấp về quốc phòng, an ninh, trường hợp phải đối phó với nguy cơ hoặc khắc phục hậu quả thiên tai, dịch bệnh. 

 Để thống nhất với quy định tại Điều 32 của Dự thảo Hiến pháp, đồng thời làm cơ sở cho việc cụ thể hóa các quy định về trưng dụng đất trong Luật đất đai và các luật có liên quan, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho tiếp thu ý kiến nêu trên và bổ sung quy định: “Việc Nhà nước trưng dụng đất trong trường hợp đặc biệt do luật định” vào khoản 4 Điều 54 của Dự thảo.

- Về bình đẳng trong chính sách xã hội (Điều 59): Có ý kiến đề nghị bổ sung quy định về sự bình đẳng trong việc hưởng thụ chính sách xã hội tại Điều 59.

Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho tiếp thu ý kiến này và bổ sung quy định về trách nhiệm “tạo bình đẳng về cơ hội để công dân thụ hưởng phúc lợi xã hội” vào khoản 2 Điều 59.

- Về trách nhiệm của Nhà nước và xã hội trong phát triển giáo dục (Điều 61): Có ý kiến cho rằng quy định của Dự thảo chưa thể hiện rõ trách nhiệm của Nhà nước và xã hội trong phát triển giáo dục và đào tạo.

Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho tiếp thu ý kiến nêu trên để thể hiện lại các quy định về giáo dục cho rõ ràng, cụ thể hơn, khẳng định rõ trách nhiệm của Nhà nước trong phát triển giáo dục và đào tạo như trong Điều 61 của Dự thảo.

5. Về bảo vệ Tổ quốc (Chương IV)

Đa số ý kiến của nhân dân và đại biểu Quốc hội cơ bản tán thành với quy định về bảo vệ Tổ quốc tại Chương IV của Dự thảo[13]; đồng thời, có ý kiến cụ thể đối với một số vấn đề sau đây:

- Về quy định lực lượng vũ trang trung thành với Đảng (Điều 65) và bản chất “cách mạng” (Điều 66): Các ý kiến cơ bản tán thành với quy định lực lượng vũ trang trung thành với Đảng Cộng sản Việt Nam như Dự thảo. Có ý kiến đề nghị giữ nguyên Điều 45 của Hiến pháp 1992 mà không bổ sung quy định này.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, lực lượng vũ trang của nước ta do Đảng Cộng sản Việt Nam thành lập và rèn luyện. Lịch sử cách mạng của dân tộc ta đã chứng minh bản chất cách mạng và sự trung thành của lực lượng vũ trang đối với Tổ quốc, nhân dân, với Đảng và Nhà nước ta. Vì vậy, để khẳng định bản chất cách mạng của lực lượng vũ trang, cần quy định rõ trong Hiến pháp nghĩa vụ trung thành của lực lượng vũ trang với Tổ quốc, nhân dân, với Đảng và Nhà nước là cần thiết. Vì vậy, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ quy định về nội dung này như trong Dự thảo.

- Về vai trò nòng cốt của Quân đội nhân dân trong việc thực hiện nhiệm vụ quốc phòng (Điều 66): Có ý kiến đề nghị bổ sung vào Điều 66 nội dung Quân đội nhân dân “làm nòng cốt thực hiện nhiệm vụ quốc phòng”.

Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho tiếp thu ý kiến nêu trên và chỉnh lý lại Điều 66 như sau: “Nhà nước xây dựng Quân đội nhân dân cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại, có lực lượng thường trực hợp lý, lực lượng dự bị động viên hùng hậu làm nòng cốt thực hiện nhiệm vụ quốc phòng; xây dựng dân quân tự vệ vững mạnh, rộng khắp.” 

6. Về Quốc hội (Chương V)

Qua tổng hợp, đa số ý kiến nhân dân và đại biểu Quốc hội tán thành với quy định về Quốc hội (Chương V) của Dự thảo[14]; đồng thời, có ý kiến cụ thể đối với một số vấn đề sau đây:

- Về thẩm quyền quyết định dự toán ngân sách (khoản 4 Điều 70): Dự thảo trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 5 có 2 phương án. Qua thảo luận, có 2 loại ý kiến như sau:

Loại ý kiến thứ nhất tán thành phương án 1 của Dự thảo, Quốc hội quyết định dự toán ngân sách nhà nước và phân bổ ngân sách trung ương, phê chuẩn quyết toán ngân sách nhà nước[15];

Loại ý kiến thứ hai tán thành với phương án 2 của Dự thảo trình Quốc hội về thẩm quyền của Quốc hội trong việc quyết định dự toán và phân bổ ngân sách trung ương; phê chuẩn quyết toán ngân sách trung ương; xem xét báo cáo tổng hợp dự toán và quyết toán ngân sách nhà nước[16].

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, Nhà nước ta là thống nhất, tài chính nhà nước và ngân sách nhà nước là thống nhất. Vì vậy, việc giao thẩm quyền qu‎yết định dự toán ngân sách nhà nước và phê chuẩn quyết toán ngân sách nhà nước cho Quốc hội là phù hợp với vị trí, vai trò và tính chất của Quốc hội là cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân, cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất. Việc giao thẩm quyền này cho Quốc hội cũng không hạn chế quyền tự chủ của địa phương trong vấn đề ngân sách. Trên thực tế, việc dự toán và quyết định ngân sách cũng đang thực hiện theo cơ chế này và không có gì vướng mắc. Vì vậy, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ quy định này và thể hiện lại khoản 4 Điều 70 như sau: “….quyết định dự toán ngân sách nhà nước và phân bổ ngân sách trung ương, phê chuẩn quyết toán ngân sách nhà nước”. 

-   Về thẩm quyền phê chuẩn việc bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao (khoản 7 Điều 70): Có ý kiến đề nghị không quy định thẩm quyền Quốc hội phê chuẩn việc bổ nhiệm Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao vì cho rằng số lượng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao là khá lớn, việc giao Quốc hội phê chuẩn các chức danh này là khó khả thi và không phù hợp.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, Dự thảo sửa đổi Hiến pháp quy định Tòa án nhân dân là cơ quan thực hiện quyền tư pháp. Các Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao có vị trí, vai trò rất quan trọng trong hoạt động xét xử. Hiện tại, Tòa án nhân dân đang được cải cách theo yêu cầu của Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020. Theo đó, thẩm quyền, tổ chức bộ máy và số lượng Thẩm phán của Tòa án nhân tối cao sẽ được cải cách theo hướng gọn nhẹ, bảo đảm Tòa án nhân dân là cơ quan xét xử cao nhất của nước Cộng hòa XHCN Việt Nam, đồng thời nâng cao vị thế của Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao. Vì vậy, việc trao thẩm quyền Quốc hội phê chuẩn việc bổ nhiệm Thẩm phán Tòa án nhân dân là cần thiết, phù hợp với chủ trương cải cách tư pháp.

- Về quyết định việc lấy phiếu tín nhiệm, bỏ phiếu tín nhiệm (khoản 8 Điều 70): Qua thảo luận, có ý kiến đề nghị giữ như quy định của Hiến pháp hiện hành: “Quốc hội bỏ phiếu tín nhiệm đối với người giữ chức vụ do Quốc hội bầu hoặc phê chuẩn” mà không bổ sung quy định việc lấy phiếu tín nhiệm trong Hiến pháp. 

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, việc lấy phiếu tín nhiệm đối với người giữ chức vụ do Quốc hội bầu hoặc phê chuẩn đã được Quốc hội khóa XIII tiến hành trên cơ sở thực hiện yêu cầu về đánh giá cán bộ theo Nghị quyết Đại hội Đảng XI và Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 (khóa XI). Việc lấy phiếu tín nhiệm cũng là một bước thăm dò trước khi quyết định bỏ phiếu tín nhiệm đối với nhưng người giữ chức vụ do Quốc hội bầu hoặc phê chuẩn. Kết quả lấy phiếu tín nhiệm tại kỳ họp thứ 5 vừa qua theo Nghị quyết số 35 của Quốc hội được đông đảo nhân dân đồng tình. Tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng, việc lấy phiếu tín nhiệm mới được triển khai lần đầu và còn một số vấn đề cần tiếp tục tổng kết, đánh giá, rút kinh nghiệm nên đề nghị chưa quy định vấn đề này trong Dự thảo sửa đổi Hiến pháp. Ủy ban DTSĐHP tán thành với ý kiến này và thấy rằng, việc không quy định lấy phiếu tín nhiệm trong Dự thảo sửa đổi Hiến pháp cũng không ảnh hưởng đến thẩm quyền Quốc hội quyết định lấy phiếu tín nhiệm đánh giá cán bộ để chuẩn bị cho việc bỏ phiếu tín nhiệm. 

- Về trưng cầu ý dân (khoản 15 Điều 70): Có ý kiến đề nghị quy định rõ nội dung và đối tượng của việc trưng cầu ý dân trong Hiến pháp.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, trưng cầu ý dân là một nội dung quan trọng, thể hiện quyền dân chủ trực tiếp của nhân dân. Do vậy, quy định về trưng cầu ý dân cần phải được tiếp tục khẳng định trong Hiến pháp. Tuy nhiên, việc quy định những nội dung cụ thể và đối tượng của việc trưng cầu ý dân phải căn cứ vào tình hình thực tiễn của mỗi giai đoạn phát triển đất nước. Vì vậy, để bảo đảm tính ổn định lâu dài của Hiến pháp, không cần thiết quy định những nội dung cụ thể và đối tượng của việc trưng cầu ý dân trong Hiến pháp mà để luật quy định.

- Về thẩm quyền của Ủy ban thường vụ Quốc hội đối với Hội đồng nhân dân (khoản 6 Điều 74): Có ý kiến đề nghị bỏ thẩm quyền của Ủy ban thường vụ Quốc hội trong việc hướng dẫn hoạt động của Hội đồng nhân dân để tránh trùng lặp với thẩm quyền của Chính phủ. Có ý kiến đề nghị giao thẩm quyền giải tán Hội đồng nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương cho Quốc hội.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, xuất phát từ nhiệm vụ, quyền hạn của Quốc hội là làm Hiến pháp và sửa đổi Hiến pháp, làm luật và sửa đổi luật; Ủy ban thường vụ Quốc hội là cơ quan thường trực, hoạt động thường xuyên của Quốc hội có nhiệm vụ, quyền hạn giải thích Hiến pháp, luật, nghị quyết của Quốc hội. Vì vậy, việc giao cho Ủy ban thường vụ Quốc hội trách nhiệm giám sát và hướng dẫn hoạt động của Hội đồng nhân dân là hợp lý. Quy định này không chồng chéo, mâu thuẫn với quy định trách nhiệm của Chính phủ với tư cách là cơ quan hành chính nhà nước cao nhất, thực hiện quyền hành pháp, là cơ quan chấp hành của Quốc hội kiểm tra và hướng dẫn hoạt động của Hội đồng nhân dân.

Về đề nghị Quốc hội có thẩm quyền giải tán Hội đồng nhân dân cấp tỉnh, Ủy ban DTSĐHP thấy rằng, Hiến pháp hiện hành giao Ủy ban thường vụ Quốc hội thẩm quyền giám sát Hội đồng nhân dân cấp tỉnh. Trên cơ sở giám sát, nếu phát hiện có vi phạm pháp luật, gây thiệt hại nghiêm trọng thì Ủy ban thường vụ Quốc hội quyết định việc giải tán Hội đồng nhân dân đó. Quy định này là phù hợp với điều kiện tổ chức và hoạt động của Quốc hội nước ta và vai trò của Ủy ban thường vụ Quốc hội là cơ quan thường trực của Quốc hội. Do vậy, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội tiếp tục kế thừa quy định của Hiến pháp năm 1992 về vấn đề này và cho giữ quy định như Dự thảo.

- Về việc điều chỉnh địa giới đơn vị hành chính dưới cấp tỉnh (khoản 7 Điều 74): Dự thảo trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 5 có 2 phương án. Qua thảo luận, có 3 loại ý kiến như sau:

Loại ý kiến thứ nhất tán thành phương án 1 giao Ủy ban thường vụ Quốc hội quyết định thành lập mới, nhập, chia, điều chỉnh địa giới đơn vị hành chính dưới cấp tỉnh theo đề nghị của Chính phủ[17].

Loại ý kiến thứ hai tán thành phương án 2 giữ như quy định của Hiến pháp hiện hành, thẩm quyền này thuộc Chính phủ[18].

Loại ý kiến thứ ba đề nghị Ủy ban thường vụ Quốc hội quyết định thành lập mới, nhập, chia, tách đơn vị hành chính cấp huyện, còn cấp xã giao Chính phủ quyết định hoặc giao thẩm quyền này cho Quốc hội.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, việc điều chỉnh địa giới đơn vị hành chính là vấn đề quan trọng, không chỉ liên quan đến việc thay đổi về địa giới hành chính mà còn liên quan đến vấn đề tổ chức bộ máy, nhân lực, tài chính, đặc biệt là phải bảo đảm thể hiện được ý chí, nguyện vọng của nhân dân địa phương. Do đó, vấn đề này cần được Quốc hội – cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân quyết định. Do đặc thù Quốc hội nước ta hoạt động không thường xuyên, khối lượng công việc trong các kỳ họp là khá lớn nên phương án giao thẩm quyền này cho Ủy ban thường vụ Quốc hội – cơ quan thường trực, hoạt động động thường xuyên của Quốc hội là hợp lý. Vì vậy, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho tiếp thu, chỉnh lý khoản 7 Điều 74 như sau: “Quyết định thành lập mới, nhập, chia, điều chỉnh địa giới đơn vị hành chính dưới tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương”.

7. Về Chủ tịch nước (Chương VI)

Đa số ý kiến của nhân dân và đại biểu Quốc hội cơ bản tán thành với quy định về Chủ tịch nước (Chương VI) của Dự thảo[19]; đồng thời, có ý kiến cụ thể đối với một số vấn đề sau đây:

- Về thẩm quyền của Chủ tịch nước (Điều 86): Có ý kiến đề nghị cần quy định rõ hơn thẩm quyền của Chủ tịch nước; nghiên cứu để quy định rõ đầy đủ, phát huy hơn nữa vai trò, trách nhiệm của Chủ tịch nước về mối quan hệ của Chủ tịch nước đối với hoạt động lập pháp, hành pháp và tư pháp.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, theo quy định tại Điều 86 thì Chủ tịch nước là người đứng đầu Nhà nước, thay mặt Nhà nước về đối nội và đối ngoại; các nhiệm vụ, quyền hạn thể hiện vị trí, vai trò của Chủ tịch nước đã được quy định tại các điều 88, 89, 90 và 91 của Dự thảo. Các quy định này nhằm bảo đảm để Chủ tịch nước thực hiện được nhiệm vụ, quyền hạn của mình, qua đó, phản ánh mối quan hệ của Chủ tịch nước với các cơ quan thực hiện quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp.

- Về thẩm quyền phong, thăng quân hàm cấp tướng (Điều 88): Có ý kiến đề nghị giữ thẩm quyền phong, thăng quân hàm cấp tướng như hiện hành.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, việc quy định thẩm quyền phong, thăng quân hàm cấp tướng và tương đương gắn với vai trò thống lĩnh lực lượng vũ trang của Chủ tịch nước. Vì vậy, đề nghị Quốc hội cho giữ quy định này như Dự thảo.

8. Về Chính phủ (Chương VII)

Đa số ý kiến của nhân dân và đại biểu Quốc hội cơ bản tán thành với quy định về Chính phủ (Chương VII) của Dự thảo[20]; đồng thời, có ý kiến cụ thể đối với một số vấn đề sau đây:

- Về vị trí, tính chất của Chính phủ (Điều 94): Các ý kiến của nhân dân và đại biểu Quốc hội đều cơ bản tán thành với quy định về vị trí, tính chất của Chính phủ[21]. Có ý kiến đề nghị không quy định Chính phủ là “cơ quan chấp hành của Quốc hội” nhằm tạo điều kiện để Chính phủ chủ động trong quản lý, điều hành nền hành chính quốc gia, mặt khác trong chức năng “hành pháp” và “hành chính” đã thể hiện rõ trách nhiệm của Chính phủ chấp hành Hiến pháp, luật do Quốc hội thông qua.  

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, việc quy định Chính phủ là cơ quan chấp hành của Quốc hội là phù hợp với nguyên tắc quyền lực nhà nước là thống nhất, nhưng có sự phân công, phối hợp và kiểm soát quyền lực giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp. Theo đó, Quốc hội được xác định là cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất, cơ quan duy nhất do cử tri cả nước bầu ra, là cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân. Trong các bản Hiến pháp trước đây của Nhà nước ta đều quy định Chính phủ là cơ quan chấp hành của Quốc hội và trên thực tế, quy định này không cản trở hoạt động của Chính phủ mà ngược lại làm cho Chính phủ thực hiện tốt hơn nhiệm vụ, quyền hạn của mình. Mặt khác, trong Dự thảo sửa đổi Hiến pháp đã khẳng định Chính phủ là cơ quan thực hiện quyền hành pháp nên việc quy định Chính phủ là cơ quan chấp hành của Quốc hội không ảnh hưởng đến tính chủ động, sáng tạo của Chính phủ trong quản lý, điều hành. Vì vậy, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ quy định này như trong Dự thảo. 

- Về nhiệm vụ quyền hạn của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và mối quan hệ giữa Chính phủ và các thành viên Chính phủ (các điều 95, 96, 98, 99)

Qua thảo luận nhiều ý kiến tán thành với quy định của Dự thảo Hiến pháp, một số ý kiến đề nghị cần rà soát chỉnh lý lại các điều khoản trong Chương này để làm rõ hơn mối quan hệ giữa Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Phó Thủ tướng Chính phủ và các Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ và nâng cao trách nhiệm của từng thành viên Chính phủ; sắp xếp lại các nhiệm vụ, quyền hạn của Chính phủ, nhiệm vụ của Thủ tướng Chính phủ cho phù hợp; làm rõ hơn nhiệm vụ, quyền hạn của Thủ tướng Chính phủ.

Trên cơ sở nghiên cứu, tiếp thu ý kiến của đại biểu Quốc hội, Ủy ban DTSĐHP đã rà soát, sắp xếp lại các quy định về nhiệm vụ, quyền hạn của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ như trong Dự thảo (Điều 96, Điều 98). Đồng thời, sửa đổi, bổ sung một số điều khoản khác trong Chương này để làm rõ hơn trách nhiệm cá nhân của thành viên Chính phủ trước Thủ tướng, cụ thể là đã bổ sung vào Dự thảo quy định Phó Thủ tướng chịu trách nhiệm trước Thủ tướng Chính phủ về nhiệm vụ được phân công; Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ chịu trách nhiệm cá nhân trước Thủ tướng Chính phủ (Điều 95); Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ chịu trách nhiệm báo cáo công tác trước Thủ tướng Chính phủ (Điều 99)…

 9. Về Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân (Chương VIII)

Đa số ý kiến của nhân dân và đại biểu Quốc hội cơ bản tán thành với quy định về Chính phủ (Chương VIII) của Dự thảo[22]; đồng thời, có ý kiến cụ thể đối với một số vấn đề sau đây:

- Về bố cục của Chương: Có ý kiến đề nghị tách Chương Tòa án nhân dân và Viện kiểm sát nhân dân thành 2 chương. Có ý kiến đề nghị đưa Viện kiểm sát về Chương X quy định về các cơ quan độc lập.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, hoạt động của Viện kiểm sát gắn liền chủ yếu với hoạt động của Tòa án. Trong các bản Hiến pháp trước đây của Nhà nước ta quy định về Tòa án nhân dân và Viện kiểm sát nhân dân luôn đặt trong một chương. Hiến pháp một số nước có quy định về Viện kiểm sát thì Viện kiểm sát cũng được bố cục trong chương với Tòa án (Nga, Trung Quốc...). Hơn nữa, tuy cùng chương, nhưng quy định về Tòa án nhân dân và Viện kiểm sát nhân dân được phân biệt rõ ở các điều khác nhau. Do đó, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ quy định như Dự thảo.

- Về nguyên tắc tổ chức Tòa án nhân dân (Điều 102): Có ý kiến đề nghị quy định tổ chức Tòa án theo nguyên tắc kết hợp theo thẩm quyền và đơn vị hành chính.  

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, hiện nay chúng ta đang tiến hành cải cách hệ thống Tòa án theo thẩm quyền và không tổ chức Tòa án theo đơn vị hành chính. Do vậy, việc kết hợp tổ chức theo nguyên tắc kết  hợp thẩm quyền và đơn vị hành chính là không phù hợp với chủ trương cải cách tư pháp. Vì vậy, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ nội dung như trong Dự thảo.

- Về nguyên tắc tranh tụng (Điều 103): Có ý kiến đề nghị bỏ quy định về nguyên tắc tranh tụng vì đây là một trong các nguyên tắc cơ bản trong tố tụng hình sự, Hiến pháp không nên quy định nội dung này; mặt khác, đối với các vụ án đơn giản, xét xử theo thủ tục rút gọn thì việc tranh tụng là rất khó khăn, không cần thiết, gây tốn kém. Có ý kiến đề nghị bổ sung “nguyên tắc thẩm vấn” cùng với nguyên tắc tranh tụng.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, tranh tụng trong xét xử là một nguyên tắc đang được nhiều nước trên thế giới áp dụng, góp phần quan trọng vào việc xác định sự thật khách quan của vụ án, bảo đảm phán quyết của Tòa án được công bằng, bảo vệ công lý. Nghị quyết số 49 xác định thực hiện nguyên tắc tranh tụng là một trong những chủ trương cải cách tư pháp ở nước ta. Hơn nữa, nguyên tắc này cũng thể hiện bản chất dân chủ của hoạt động xét xử của Tòa án và là cơ sở hiến định để đổi mới pháp luật về tố tụng nên cần phải quy định nguyên tắc này trong Hiến pháp. Vì vậy, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ như quy định về nội dung này như trong Dự thảo.

- Về đề nghị bổ sung quy định về Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao (Điều 104): Có ý kiến đề nghị Hiến định địa vị pháp lý của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao vào Hiến pháp, vì Hội đồng Thẩm phán là cơ quan xét xử cao nhất và thực hiện giám đốc việc xét xử của các Tòa án khác.

Ủy ban DTSĐHP thấy rằng, Tòa án nhân dân tối cao là cơ quan xét xử cao nhất của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, còn Hội đồng Thẩm phán là thiết chế giúp Tòa án nhân dân tối cao thực hiện nhiệm vụ này. Mặt khác, để đổi mới Tòa án nhân dân tối cao theo chủ trương cải cách tư pháp thì Hiến pháp không nên quy định cụ thể về Hội đồng này. Do đó, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội không quy định về Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân tối cao trong Hiến pháp mà nên để quy định trong Luật tổ chức Tòa án nhân dân. 

-       Về đề nghị bổ sung thẩm quyền của Tòa án nhân dân tối cao (Điều 104): Có ý kiến đề nghị bổ sung thẩm quyền giải thích luật, pháp lệnh, ban hành án lệ cho Tòa án nhân dân tối cao.

Ủy ban DTSĐHP thấy rằng, việc giải thích luật, pháp lệnh là hoạt động có quan hệ với hoạt động lập pháp. Hiến pháp hiện hành giao thẩm quyền này cho Ủy ban thường vụ Quốc hội - cơ quan thường trực, hoạt động thường xuyên của Quốc hội là hợp lý. Vì vậy, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ quy định nội dung này của Hiến pháp hiện hành được thể hiện như trong Dự thảo.

Về đề nghị bổ sung thẩm quyền ban hành án lệ, Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, trên cơ sở các quy định của hệ thống pháp luật nước ta, Tòa án nhân dân tối cao đã và đang thực hiện chức năng tổng kết thực tiễn xét xử và bảo đảm việc áp dụng thống nhất pháp luật. Việc thực hiện chức năng này đã mang lại hiệu quả thiết thực cho các Tòa án thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ của mình. Trong khi đó, việc ban hành và áp dụng án lệ đối với nước ta là vấn đề mới và đang còn có ý kiến khác nhau nên chưa thể quy định trong Hiến pháp mà cần được tiếp tục nghiên cứu và xem xét khi sửa đổi, bổ sung luật.

- Về quy định chức năng của Viện kiểm sát nhân dân (Điều 107): Có ý kiến đề nghị bổ sung quy định Viện kiểm sát có chức năng kiểm sát việc ban hành văn bản quy phạm pháp luật, kiểm sát việc xử phạt vi phạm hành chính (kiểm sát chung) và thực hiện các nhiệm vụ khác do luật định.  

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001) đã bỏ chức năng kiểm sát chung của Viện kiểm sát nhân dân để cơ quan này tập trung thực hiện tốt chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp. Hơn nữa, hiện nay trong bộ máy nhà nước ta đã có nhiều cơ quan có trách nhiệm kiểm tra, thanh tra, giám sát việc ban hành văn bản quy phạm pháp luật và việc xử lý vi phạm hành chính. Nếu quy định chức năng kiểm sát chung cho Viện kiểm sát thì sẽ gây chồng chéo về chức năng giữa các cơ quan trong bộ máy nhà nước. Hiến pháp cũng không nên quy định “thực hiện những nhiệm vụ khác” vì Hiến pháp là đạo luật cơ bản, chỉ quy định những vấn đề lớn, cơ bản còn các vấn đề khác để luật định. Vì vậy, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội không bổ sung quy định này vào Dự thảo.

- Về sự độc lập của Kiểm sát viên (Điều 109): Có ý kiến đề nghị cần quy định khi thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp thì Kiểm sát viên phải có sự độc lập và chỉ tuân theo pháp luật.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, hoạt động thực hành quyền công tố và thực hiện kiểm sát hoạt động tư pháp của Kiểm sát viên không chỉ tuân theo pháp luật mà còn chịu sự chỉ đạo của Viện trưởng, mọi hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân đều đặt dưới sự lãnh đạo của Viện trưởng. Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân phải chịu trách nhiệm về toàn bộ hoạt động của Viện kiểm sát do mình lãnh đạo trước Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao. Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao chịu trách nhiệm về hoạt động của toàn ngành kiểm sát trước Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội, Chủ tịch nước. Chính vì thế, để thực hiện nguyên tắc tập trung thống nhất lãnh đạo trong ngành kiểm sát, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ quy định nội dung này như trong Dự thảo.

10. Về chính quyền địa phương (Chương IX)

Trong Dự thảo sửa đổi Hiến pháp trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 5, Ủy ban DTSĐHP đã trình Quốc hội 2 phương án về chính quyền địa phương. Theo đó, Phương án 1 quy định một cách khái quát để tạo cơ sở hiến định cho việc đổi mới căn bản mô hình tổ chức chính quyền địa phương; Phương án 2 giữ các quy định hiện hành của Hiến pháp năm 1992 về các đơn vị hành chính và mô hình chính quyền địa phương của nước ta.

Qua tổng hợp ý kiến, đa số ý kiến nhân dân, đại biểu Quốc hội và các cơ quan, tổ chức hữu quan tán thành với sự cần thiết phải đổi mới mô hình tổ chức chính quyền địa phương để thể chế hóa các nghị quyết của Đảng và đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong tình hình mới. Tuy nhiên, theo ý kiến của các đại biểu Quốc hội thì cả 2 phương án mà Dự thảo đưa ra đều chưa phù hợp với yêu cầu đó[23]. Phương án 1 thì chưa làm rõ được mô hình tổ chức chính quyền địa phương phù hợp với đặc điểm nông thôn, đô thị, hải đảo; còn Phương án 2 thì không đáp ứng được yêu cầu đổi mới tổ chức chính quyền địa phương theo nghị quyết của Đảng và thực tiễn đặt ra.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, quy định về chính quyền địa phương trong Hiến pháp là vấn đề rất quan trọng, cần cân nhắc kỹ cả về lý luận và thực tiễn. Hiện tại, chúng ta đang trong quá trình thực hiện thí điểm mà chưa có sự tổng kết, đánh giá việc không tổ chức Hội đồng nhân dân huyện, quận, phường theo Nghị quyết số 26/2008/QH12 của Quốc hội và bước đầu thí điểm xây dựng mô hình chính quyền đô thị, chính quyền ở đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt ở một số địa phương. Vì vậy, sau kỳ họp Quốc hội, Ủy ban DTSĐHP đã tổ chức một số hội nghị, hội thảo, tọa đàm khoa học với sự tham gia của các đại biểu Quốc hội, đại diện lãnh đạo Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân nhiều tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, các chuyên gia, các nhà khoa học để thảo luận, tham vấn ý kiến về chế định chính quyền địa phương trong Dự thảo sửa đổi Hiến pháp.

Trên cơ sở nghiên cứu, tiếp thu ý kiến của nhân dân, ý kiến của đại biểu Quốc hội và các cơ quan, tổ chức hữu quan, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho chỉnh lý chế định chính quyền địa phương theo hướng sau đây:

- Về đơn vị hành chính (Điều 110): Dự thảo tiếp tục giữ quy định về các đơn vị hành chính tại Điều 118 của Hiến pháp năm 1992 nhằm tạo sự thống nhất, đồng bộ và ổn định trong cả nước; bổ sung quy định về đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt như Dự thảo.

- Về tổ chức chính quyền địa phương (Điều 111): Trên cơ sở bám sát các văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ X là “phân định lại thẩm quyền đối với chính quyền nông thôn, đô thị, hải đảo” và Kết luận số 64-KL/TW của Hội nghị lần thứ 7 Ban chấp hành Trung ương khóa XI là “nghiên cứu về tổ chức chính quyền địa phương (có phân biệt tổ chức chính quyền đô thị và chính quyền nông thôn),… tổ chức chính quyền phù hợp với các địa phương có tính đặc thù, như đặc khu kinh tế, hải đảo”; đồng thời tham khảo kinh nghiệm thực tiễn thực hiện thí điểm không tổ chức Hội đồng nhân dân huyện, quận, phường theo Nghị quyết số 26/2008/QH12 của Quốc hội và kết quả nghiên cứu các đề án về mô hình chính quyền đô thị, chính quyền ở đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt đang được xây dựng ở một số địa phương,... Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho quy định về tổ chức chính quyền địa phương tại Điều 111 như sau:

“1. Chính quyền địa phương tổ chức ở các đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam phù hợp với đặc điểm nông thôn, đô thị, hải đảo, đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt.

2. Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân được thành lập để thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương trong phạm vi được phân cấp, phân quyền do luật định.”

- Về phân cấp, phân quyền giữa trung ương và địa phương (Điều 112): Dự thảo sửa đổi Hiến pháp đã xác định những nguyên tắc cơ bản về phân cấp, phân quyền giữa chính quyền trung ương và chính quyền địa phương sao cho vừa bảo đảm quyền quản lý thống nhất của Trung ương, vừa bảo đảm quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của địa phương. Theo đó, Hiến pháp quy định nguyên tắc để làm cơ sở cho luật định những công việc thuộc thẩm quyền của trung ương, do trung ương đảm nhiệm (như quốc phòng, an ninh, ngoại giao,…), những công việc thuộc thẩm quyền của địa phương và những công việc thuộc thẩm quyền của cả trung ương và địa phương nhưng có cơ chế kiểm soát rõ ràng và bảo đảm một việc chỉ do một cơ quan hoặc cấp chính quyền chịu trách nhiệm chính.  

- Về tính chất của Hội đồng nhân dân (Điều 113): Qua thảo luận, có 2 loại ý kiến như sau:

Loại ý kiến thứ nhất cho rằng việc quy định Hội đồng nhân dân là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương xuất phát từ việc Hội đồng nhân dân là cơ quan do nhân dân ở địa phương bầu ra, đại diện cho nhân dân địa phương, chịu trách nhiệm trước nhân dân; Hội đồng nhân dân quyết định các biện pháp bảo đảm thi hành nghiêm chỉnh Hiến pháp và pháp luật ở địa phương, các vấn đề quan trọng của địa phương theo phân cấp và giám sát hoạt động của các cơ quan nhà nước tại địa phương. Hơn nữa, thực tiễn thi hành các Hiến pháp trước đây cho thấy quy định Hội đồng nhân dân là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương đã khẳng định đúng vị trí, vai trò của Hội đồng nhân dân. Quy định này không những không làm phân tán quyền lực mà còn góp phần làm cho quyền lực nhà nước ở nước ta được bảo đảm thống nhất;

Loại ý kiến thứ hai đề nghị không quy định tính chất quyền lực nhà nước của Hội đồng nhân dân, vì ở cấp địa phương, chính quyền không thể tổ chức theo mối quan hệ ba quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp như ở cấp trung ương. Mặt khác, quyền lực nhà nước là thống nhất, mỗi cấp chính quyền không thể là một cấp quyền lực khác nhau, điều này dẫn đến phân tán quyền lực. Hơn nữa, chính quyền địa phương gồm Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân, nếu chỉ quy định Hội đồng nhân dân là cơ quan quyền lực nhà nước sẽ không thấy được vai trò của Ủy ban nhân dân và mối quan hệ biện chứng giữa 2 thiết chế này.

Ủy ban DTSĐHP tán thành loại ý kiến thứ nhất và đề nghị Quốc hội cho giữ quy định về tính chất quyền lực nhà nước của Hội đồng nhân dân như quy định của Hiến pháp hiện hành được thể hiện như trong Dự thảo.

- Về Ủy ban nhân dân (Điều 114): Dự thảo xác định Uỷ ban nhân dân do Hội đồng nhân dân cùng cấp bầu hoặc do Hội đồng nhân dân cấp trên trực tiếp phê chuẩn theo đề nghị của Chủ tịch Ủy ban nhân dân cùng cấp, là cơ quan chấp hành của Hội đồng nhân dân, cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương, chịu trách nhiệm trước Hội đồng nhân dân và cơ quan hành chính nhà nước cấp trên. Uỷ ban nhân dân tổ chức việc thi hành Hiến pháp và pháp luật ở địa phương; tổ chức thực hiện nghị quyết của Hội đồng nhân dân và thực hiện các nhiệm vụ do cơ quan nhà nước cấp trên giao.

11. Về Hội đồng Hiến pháp, Hội đồng bầu cử quốc gia, Kiểm toán Nhà nước (Chương X)

- Về Hội đồng Hiến pháp (Điều 120 Dự thảo trình Quốc hội): Dự thảo Hiến pháp trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 5 có 2 phương án về cơ chế bảo vệ Hiến pháp. Theo đó, Phương án 1 là tiếp tục hoàn thiện cơ chế bảo vệ Hiến pháp hiện hành, tăng cường trách nhiệm của Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội, Hội đồng dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội và các cơ quan khác của Nhà nước trong việc bảo vệ Hiến pháp; Phương án 2 đề nghị cùng với việc tiếp tục khẳng định và hoàn thiện cơ chế bảo vệ Hiến pháp hiện hành, Dự thảo đề xuất việc thành lập Hội đồng Hiến pháp với chức năng chuyên trách bảo vệ Hiến pháp.  

Qua thảo luận, ý kiến của các đại biểu Quốc hội, các cơ quan, tổ chức hữu quan và các chuyên gia cho rằng, việc bảo vệ Hiến pháp là một yêu cầu của Nhà nước pháp quyền, phù hợp với nguyên tắc kiểm soát quyền lực đã được xác định trong Cương lĩnh và các nghị quyết của Đại hội Đảng lần thứ X, XI. Trong quá trình xây dựng và lấy ý kiến về Dự thảo sửa đổi Hiến pháp, nhiều ý kiến nhân dân, của một số cơ quan, tổ chức hữu quan và ý kiến của nhiều chuyên gia tán thành về quy định Hội đồng Hiến pháp trong Dự thảo nhưng cần cân nhắc một số nội dung cụ thể về thẩm quyền, về tổ chức và hoạt động của cơ quan này, nhất là mối quan hệ giữa Hội đồng Hiến pháp với các cơ quan khác của Nhà nước trong việc bảo vệ Hiến pháp.

Tại kỳ họp thứ 5, kết quả xin ý kiến đại biểu Quốc hội bằng phiếu thì bên cạnh các ý kiến tán thành với phương án 2 thành lập Hội đồng Hiến pháp[24], đa số ý kiến đại biểu Quốc hội tán thành với phương án 1 là tiếp tục hoàn thiện, nâng cao hiệu quả của cơ chế bảo vệ Hiến pháp hiện hành mà không thành lập Hội đồng Hiến pháp[25].

Trên cơ sở nghiên cứu ý kiến của nhân dân, ý kiến của đại biểu Quốc hội và các cơ quan, tổ chức hữu quan, Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, việc thành lập Hội đồng Hiến pháp là vấn đề mới, lại đang còn có nhiều ý kiến khác nhau, nên trong điều kiện hiện nay ở nước ta, cần tiếp tục hoàn thiện cơ chế bảo vệ Hiến pháp hiện hành, trong đó, tăng cường trách nhiệm của Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội, nhất là Ủy ban pháp luật của Quốc hội và các cơ quan khác của Nhà nước trong việc bảo vệ Hiến pháp là phù hợp. Vì vậy, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội không bổ sung quy định Hội đồng Hiến pháp vào Dự thảo.  

- Về Hội đồng bầu cử quốc gia (Điều 117): Qua thảo luận, có ý kiến tán thành việc thành lập Hội đồng bầu cử quốc gia như Dự thảo. Ý kiến khác không nhất trí với quy định về Hội đồng bầu cử quốc gia vì cơ quan này hoạt động không thường xuyên, đề nghị quy định trong Luật bầu cử.  

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, việc bổ sung chế định Hội đồng bầu cử quốc gia là nhằm thể hiện đầy đủ, sâu sắc hơn chủ quyền nhân dân, tạo cơ chế để nhân dân thực hiện đầy đủ quyền làm chủ của mình, thể chế hóa một trong những chủ trương của Đảng là “tăng cường hình thức dân chủ trực tiếp theo hướng hoàn thiện chế định bầu cử…”; “nghiên cứu, bổ sung một số thiết chế độc lập như cơ quan Kiểm toán Nhà nước, cơ quan bầu cử quốc gia”.

 Với tinh thần đó, Ủy ban DTSĐHP đã chỉ đạo các cơ quan nghiên cứu, hoàn thiện quy định về thiết chế này như Dự thảo và đề nghị Quốc hội cho giữ quy định về Hội đồng bầu cử quốc gia trong Dự thảo. Các quy định về tổ chức, nhiệm vụ, quyền hạn cụ thể của Hội đồng bầu cử quốc gia và số lượng thành viên Hội đồng bầu cử quốc gia sẽ do luật định.

- Về Kiểm toán Nhà nước (Điều 118): Qua thảo luận, các ý  kiến cơ bản tán thành với quy định của Dự thảo. Có ý kiến đề nghị sửa đổi, bổ sung một số nội dung cụ thể về chức năng, nhiệm vụ của Kiểm toán Nhà nước; nhiệm kỳ của Tổng Kiểm toán, chức năng nhiệm vụ của Kiểm toán viên…

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, quy định về Kiểm toán Nhà nước như Dự thảo là phù hợp với chức năng, nhiệm vụ của Kiểm toán Nhà nước hiện hành, đồng thời cũng phù hợp với tính chất hoạt động của Kiểm toán Nhà nước theo thông lệ, luật pháp quốc tế và nhiều nước trên thế giới. Hiến pháp cũng chỉ nên ghi nhận địa vị pháp lý, nguyên tắc hoạt động của cơ quan Kiểm toán trong Hiến pháp để làm căn cứ cho việc quy định các vấn đề cụ thể trong luật. Vì vậy, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ quy định về Kiểm toán Nhà nước như Dự thảo.

12. Về hiệu lực của Hiến pháp và việc ban hành Nghị quyết thi hành Hiến pháp

Nhiều ý kiến đề nghị Quốc hội ban hành Nghị quyết về việc thi hành Hiến pháp để quy định thời điểm có hiệu lực của Hiến pháp và các điều khoản chuyển tiếp khi Hiến pháp có hiệu lực. Ý kiến khác đề nghị quy định thời điểm có hiệu lực của Hiến pháp ngay trong Hiến pháp.

Qua nghiên cứu, Ủy ban DTSĐHP thấy rằng, các bản Hiến pháp trước đây của nước ta (Hiến pháp năm 1946, 1959, 1980 và 1992) đều không quy định thời điểm có hiệu lực của Hiến pháp trong bản Hiến pháp; cùng với việc thông qua Hiến pháp, Quốc hội ban hành Nghị quyết thi hành Hiến pháp, trong đó xác định thời điểm có hiệu lực của Hiến pháp. Vì vậy, Ủy ban DTSĐHP đề nghị không quy định thời điểm có hiệu lực trong Hiến pháp mà Quốc hội ban hành Nghị quyết thi hành Hiến pháp với nội dung cụ thể như: hiệu lực Hiến pháp, một số vấn đề chuyển tiếp và việc tổ chức thi hành Hiến pháp (xin xem Tờ trình của Ủy ban thường vụ Quốc hội về dự thảo Nghị quyết quy định một số điểm thi hành Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2013)).  

Ngoài các vấn đề đã báo cáo, giải trình trên đây, căn cứ vào ý kiến của nhân dân và ý kiến của các vị đại biểu Quốc hội, Ủy ban DTSĐHP đã rà soát, tiếp thu, chỉnh lý cả về nội dung và kỹ thuật lập hiến các quy định trong Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992.  

*

*         *

Trên đây là Báo cáo những nội dung cơ bản giải trình, tiếp thu, chỉnh lý Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 trên cơ sở ý kiến của nhân dân và ý kiến của các vị đại biểu Quốc hội, Ủy ban dự thảo sửa đổi Hiến pháp xin kính trình Quốc hội xem xét, quyết định.

 (Dự thảo 17.10.2013)

Theo đề nghị của Ủy ban thường vụ Quốc hội;

QUYẾT NGHỊ:

Điều 1.

Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1992 (sửa đổi năm 2013) được Quốc hội khóa XIII, kỳ họp thứ 6 thông qua ngày… tháng 11 năm 2013 có hiệu lực từ ngày Chủ tịch nước công bố.

Điều 2.

1. Quốc hội và các cơ quan của Quốc hội khóa XIII tiếp tục làm nhiệm vụ cho đến khi Quốc hội khóa XIV họp kỳ thứ nhất.

Chủ tịch nước, Chính phủ, Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Kiểm toán nhà nước tiếp tục thực hiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mình cho đến khi Quốc hội khóa XIV bầu ra các cơ quan mới theo quy định của Hiến pháp năm 1992  (sửa đổi năm 2013).

Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân tiếp tục hoạt động cho đến khi chính quyền địa phương được thành lập theo quy định của Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2013).

2. Các cơ quan nhà nước nói tại khoản 1 Điều này thực hiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mình được quy định trong Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2013) kể từ ngày Hiến pháp này có hiệu lực.

Những vụ việc đang được cơ quan nhà nước giải quyết theo quy định của Hiến pháp năm 1992 mà thẩm quyền này được giao cho cơ quan nhà nước khác thực hiện theo quy định của Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2013) thì phải chuyển giao cho cơ quan nhà nước đó để tiếp tục giải quyết.

 Điều 3.

1. Các luật, pháp lệnh và các văn bản quy phạm pháp luật khác được ban hành trước ngày Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2013) có hiệu lực phải được rà soát lại để sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới cho phù hợp với Hiến pháp này.

2. Luật tổ chức Quốc hội, Luật tổ chức Chính phủ, Luật tổ chức Tòa án nhân dân, Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân, Luật Kiểm toán Nhà nước, Luật chính quyền địa phương, Luật bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân được sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới  phù hợp với Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2013) trước năm 2016.

Điều 4.  

1. Ủy ban thường vụ Quốc hội, Chính phủ, Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Kiểm toán Nhà nước và các cơ quan có thẩm quyền của Nhà nước trong phạm vi chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mình có trách nhiệm tổ chức thi hành Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2013); kịp thời sửa đổi, bãi bỏ các văn bản trái với Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2013); điều chỉnh lại cơ cấu tổ chức và phương thức hoạt động phù hợp với quy định mới của Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2013); triển khai các biện pháp cần thiết nhằm bảo đảm thi hành Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2013).

2. Các cơ quan nhà nước ở trung ương và địa phương, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên của Mặt trận có trách nhiệm tổ chức tuyên truyền, phổ biến sâu rộng nội dung của Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2013) tại địa phương, cơ quan, tổ chức của mình; vận động đoàn viên, hội viên, cán bộ, công chức, viên chức và các tầng lớp nhân dân nâng cao nhận thức về Hiến pháp và ý thức chấp hành Hiến pháp, bảo đảm Hiến pháp được tuân thủ và nghiêm chỉnh chấp hành trong tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội.

Nghị quyết này đã được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XIII, kỳ họp thứ 6  thông qua ngày ...  tháng 11 năm 2013.

                                                                            CHỦ TỊCH QUỐC HỘI

      Nguyễn Sinh Hùng

Kính gửi: các vị đại biểu Quốc hội,

Theo chương trình dự kiến, tại kỳ họp thứ 6 Quốc hội khóa XIII, Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2013) sẽ được các đại biểu Quốc hội thảo luận và thông qua. Để đảm bảo việc thi hành Hiến pháp mới, Ủy ban thường vụ Quốc hội xin trình Quốc hội dự thảo Nghị quyết quy định một số điểm về việc thi hành Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2013) với các nội dung chủ yếu như sau:

I. VỀ SỰ CẦN THIẾT BAN HÀNH NGHỊ QUYẾT

Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2013) có nhiều thay đổi về nội dung và có điều chỉnh nhiệm vụ, quyền hạn của một số cơ quan nhà nước. Để thực hiện một số quy định mới của Hiến pháp và những nội dung được thay đổi, điều chỉnh trong Hiến pháp, cần có những quy định vừa bảo đảm chuyển tiếp, vừa bảo đảm tính ổn định, liên tục của bộ máy nhà nước; đồng thời, phải có một thời gian nhất định để rà soát, nghiên cứu sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới các luật, pháp lệnh và những văn bản quy phạm pháp luật có liên quan cho phù hợp với các quy định mới của Hiến pháp. Cùng với đó là quy định thời điểm có hiệu lực của Hiến pháp.

Mặt khác, để đảm bảo cho Hiến pháp được quán triệt và thi hành đầy đủ, đúng đắn, phù hợp với lộ trình hoàn thiện tổ chức bộ máy nhà nước và hệ thống pháp luật, cần quy định trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân trong thực hiện Hiến pháp và tổ chức thi hành Hiến pháp, đảm bảo cho Hiến pháp được thực hiện nghiêm chỉnh trong tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội.

Vì vậy, để có cơ sở pháp lý cho việc giải quyết những vấn đề nói trên, việc Quốc hội ban hành Nghị quyết quy định một số điểm về việc thi hành Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2013) là rất cần thiết. Việc Quốc hội ban hành Nghị quyết quy định một số điểm thi hành Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2013) cũng phù hợp với thực tiễn sửa đổi và thi hành các Hiến pháp trước đây. Thực tế cho thấy, sau khi các Hiến pháp năm 1946, năm 1959, năm 1980 và năm 1992 được thông qua, Quốc hội đều ban hành Nghị quyết quy định một số điểm về việc thi hành Hiến pháp nhằm đảm bảo sự ổn định, liên tục của bộ máy nhà nước và hệ thống pháp luật trong giai đoạn chuyển tiếp thi hành giữa Hiến pháp mới và Hiến pháp hiện hành.

II. VỀ MỘT SỐ NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA NGHỊ QUYẾT

1. Về thời điểm có hiệu lực của Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2013)       

Để đảm bảo vị trí, vai trò của Hiến pháp là văn bản có hiệu lực pháp lý cao nhất, cần thiết phải xác định thời điểm có hiệu lực của Hiến pháp một cách cụ thể. Hiến pháp năm 1992 xác định việc công bố Hiến pháp, luật, pháp lệnh thuộc thẩm quyền của Chủ tịch nước. Vì vậy, Ủy ban thường vụ Quốc hội đề nghị Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2013) có hiệu lực từ ngày được Chủ tịch nước công bố như đã quy định thời điểm có hiệu lực của Hiến pháp năm 1980, Hiến pháp năm 1992.

2. Việc thi hành Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2013) liên quan  đến tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước hiện hành

a) Ủy ban thường vụ Quốc hội nhận thấy, tổ chức và hoạt động của các cơ quan nhà nước ở trung ương và địa phương (Quốc hội và các cơ quan của Quốc hội, Chủ tịch nước, Chính phủ, Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Kiểm toán Nhà nước, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân các cấp) chưa thể tổ chức lại ngay theo quy định mới của Hiến pháp, vì vậy Nghị quyết cần phải  khẳng định các cơ quan nhà nước này vẫn tiếp tục làm nhiệm vụ cho đến khi được thay thế bởi các cơ quan nhà nước tương ứng phù hợp với quy định của Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2013), cụ thể như sau:

“ Quốc hội và các cơ quan của Quốc hội khóa XIII tiếp tục làm nhiệm vụ cho đến khi Quốc hội khóa  XIV họp kỳ thứ nhất.

Chủ tịch nước, Chính phủ, Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Kiểm toán nhà nước tiếp tục thực hiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mình cho đến khi Quốc hội khóa XIV bầu ra các cơ quan mới theo quy định của Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2013).

Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân tiếp tục hoạt động cho đến khi chính quyền địa phương được thành lập theo quy định của Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2013).”

 b) Ủy ban thường vụ Quốc hội đề nghị việc thi hành các quy định của Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2013) có điều chỉnh chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của một số cơ quan nhà nước, chẳng hạn như: việc Chủ tịch nước phong, thăng, giáng, tước quân hàm sĩ quan cấp tướng; việc Ủy ban thường vụ Quốc hội phê chuẩn các chức danh Phó Chủ tịch Hội đồng dân tộc, Phó Chủ nhiệm Ủy ban của Quốc hội và các thành viên khác của các cơ quan này; việc Ủy ban thường vụ Quốc hội quyết định việc thành lập mới, nhập, chia, điều chỉnh địa giới hành chính các đơn vị hành chính dưới tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương … được thực hiện như sau:

- Các cơ quan nhà nước ở trung ương và địa phương (Quốc hội, Chủ tịch nước, Chính phủ, Tòa án nhân dân tối cao,  Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Kiểm toán nhà nước, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân các cấp) thực hiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mình được quy định trong Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2013), kể từ ngày Hiến pháp này có hiệu lực.

- Những vụ việc đang được cơ quan nhà nước giải quyết theo quy định của Hiến pháp năm 1992 mà thẩm quyền này được giao cho cơ quan nhà nước khác thực hiện theo quy định của Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2013) thì phải chuyển giao cho cơ quan nhà nước đó để tiếp tục giải quyết.

3. Về việc đảm bảo tính hợp Hiến của hệ thống pháp luật hiện hành

Để bảo đảm hệ thống văn bản quy phạm pháp luật phù hợp với Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2013), vừa bảo đảm tính ổn định để phát triển, Ủy ban thường vụ Quốc hội đề nghị trong Nghị quyết quy định các luật, pháp lệnh và các văn bản quy phạm pháp luật khác được ban hành trước ngày Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2013) có hiệu lực phải được rà soát lại để sửa đổi hoặc ban hành mới cho phù hợp với Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2013).

Đồng thời, để có cơ sở pháp lý cho việc tổ chức các thiết chế của bộ máy nhà nước phù hợp với quy định của Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2013), việc sửa đổi, bổ sung Luật tổ chức Quốc hội, Luật tổ chức Chính phủ, Luật tổ chức Tòa án nhân dân, Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân, Luật Kiểm toán Nhà nước, Luật bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân và xây dựng mới Luật chính quyền địa phương cần được tiến hành khẩn trương và phải được ban hành trước năm 2016.

III. VỀ VIỆC TỔ CHỨC VIỆC THI HÀNH  HIẾN PHÁP

Về việc tổ chức thi hành Hiến pháp, Ủy ban thường vụ Quốc hội đề nghị  cần quy định các nội dung sau đây:

- Giao Ủy ban thường vụ Quốc hội, Chính phủ, Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Kiểm toán Nhà nước và các cơ quan có thẩm quyền của Nhà nước trong phạm vi chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mình có trách nhiệm tổ chức thi hành Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2013); kịp thời sửa đổi hoặc bãi bỏ các văn bản trái với Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2013); điều chỉnh lại cơ cấu tổ chức và phương thức hoạt động phù hợp với quy định mới của Hiến pháp; triển khai các biện pháp cần thiết nhằm bảo đảm thi hành Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2013).

- Giao các cơ quan nhà nước ở trung ương và địa phương, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên của Mặt trận có trách nhiệm tổ chức tuyên truyền, phổ biến sâu rộng nội dung của Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2013) tại địa phương, cơ quan, tổ chức của mình; vận động đoàn viên, hội viên, cán bộ, công chức, viên chức và các tầng lớp nhân dân nâng cao nhận thức về Hiến pháp và ý thức chấp hành Hiến pháp, bảo đảm Hiến pháp được tuân thủ và nghiêm chỉnh chấp hành trong tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội.

*

*        *

Trên đây là Tờ trình về dự thảo Nghị quyết quy định một số điểm về việc thi hành Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2013), Ủy ban thường vụ Quốc hội xin kính trình Quốc hội xem xét và quyết định.

BẢNG SO SÁNH GIỮA HIẾN PHÁP NĂM 1992

VỚI DỰ THẢO SỬA ĐỔI HIẾN PHÁP NĂM 1992                         TRÌNH QUỐC HỘI XEM XÉT, THÔNG QUA

–



Tháng 10 - 2013

Tại kỳ họp thứ 5, Quốc hội khóa XIII, Quốc hội đã thảo luận về Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 được chỉnh lý trên cơ sở tiếp thu ý kiến của nhân dân. Các vị đại biểu Quốc hội cho rằng, Nghị quyết số 38 của Quốc hội về tổ chức lấy ý kiến nhân dân về Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 đã được triển khai sâu rộng, nghiêm túc, thu hút được sự tham gia tích cực, tâm huyết của đông đảo các tầng lớp nhân dân. Các vị đại biểu Quốc hội cơ bản tán thành với bố cục và nội dung Dự thảo, đồng thời đóng góp nhiều ý kiến cụ thể, xác đáng để hoàn thiện bản Dự thảo sửa đổi Hiến pháp.

Sau kỳ họp Quốc hội, Ủy ban dự thảo sửa đổi Hiến pháp (DTSĐHP) đã chỉ đạo Ban biên tập nghiên cứu, tiếp thu nghiêm túc ý kiến của các vị đại biểu Quốc hội; tổ chức nhiều hội nghị, hội thảo, tọa đàm, làm việc với cấp ủy, chính quyền một số tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, xin ý kiến của Đảng đoàn Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội, các vị đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách, trình xin ý kiến Bộ Chính trị, Hội nghị Ban chấp hành Trung ương Đảng lần thứ 8 (khóa XI); đồng thời, tiếp tục tiếp nhận, tổng hợp và nghiên cứu, tiếp thu ý kiến của nhân dân để chỉnh lý Dự thảo. Dự thảo sau khi tiếp thu, chỉnh lý gồm 11 chương, 120 điều (giảm 4 điều so với Dự thảo trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 5). Dự thảo trình Quốc hội lần này đã được chỉnh lý một cách hợp lý, phản ánh được ý chí, nguyện vọng của nhân dân, bám sát Cương lĩnh năm 1991 (bổ sung, phát triển năm 2011), nghị quyết của các Đại hội Đảng và các nghị quyết, kết luận của Trung ương, Bộ Chính trị về mục đích, yêu cầu, những quan điểm cơ bản và định hướng lớn của việc sửa đổi Hiến pháp năm 1992. Ủy ban DTSĐHP xin trân trọng báo cáo Quốc hội việc giải trình, tiếp thu, chỉnh lý Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 trên cơ sở tiếp thu ý kiến của nhân dân và của các vị đại biểu Quốc hội như sau:   

 1. Về Lời nói đầu

Các ý kiến của nhân dân và của đại biểu Quốc hội cơ bản tán thành với nội dung của Lời nói đầu như Dự thảo[1]. Có ý kiến đề nghị chỉnh sửa Lời nói đầu cho khái quát, ngắn gọn, súc tích và chính xác hơn, tránh sự trùng lặp.    

Ủy ban DTSĐHP đã tiếp thu ý kiến trên và đã thể hiện lại Lời nói đầu như Dự thảo. 

2. Chế độ chính trị (Chương I)

Đa số ý kiến nhân dân và đại biểu Quốc hội tán thành với quy định về chế độ chính trị (Chương I) của Dự thảo; đồng thời, có ý kiến cụ thể đối với một số vấn đề sau đây:

2.1. Về Điều 1 

- Về tên nước, qua tổng hợp ý kiến của nhân dân, ý kiến của đại biểu Quốc hội, đại đa số ý kiến tán thành việc giữ tên nước là Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam[2]. Tuy nhiên, vẫn có ý kiến đề nghị lấy lại tên nước là “Việt Nam dân chủ cộng hòa”.

Qua nghiên cứu, xem xét nhiều mặt, Ủy ban DTSĐHP thấy rằng, việc giữ tên nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là cần thiết để thể hiện nhất quán mục tiêu, con đường mà Đảng và nhân dân ta đã lựa chọn là xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta. Hơn nữa, tên gọi này đã được Quốc hội lựa chọn ngay sau ngày nước nhà thống nhất, đã thân quen với nhân dân ta, được bạn bè và các nước công nhận, trân trọng. Do đó, đề nghị Quốc hội cho giữ tên nước là Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

- Có ý kiến cho rằng không nên ghi từ “dân chủ” tại Điều 1 vì nội dung Điều này thể hiện tính độc lập, có chủ quyền của quốc gia mà nên ghi từ “dân chủ” trong Điều 2 để thể hiện bản chất dân chủ của Nhà nước ta.

 Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho tiếp thu ý kiến này, giữ quy định tại Điều 1 như Hiến pháp năm 1992 và bổ sung vào khoản 2 Điều 2 quy định: “Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam do nhân dân làm chủ”. 

2.2. Về bản chất nhà nước (Điều 2) 

Qua thảo luận, nhiều ý kiến tán thành quy định tại Điều 2 của Dự thảo[3]. Bên cạnh đó, cũng có ý kiến đề nghị thay cụm từ “nền tảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức” bằng cụm từ “nền tảng là khối đại đoàn kết toàn dân tộc”. Ý kiến khác đề nghị chỉ quy định ngắn gọn “Tất cả quyền lực thuộc về nhân dân”.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, Nhà nước ta là Nhà nước xã hội chủ nghĩa nên Hiến pháp cần thể hiện rõ bản chất giai cấp của Nhà nước. Vì vậy, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho tiếp thu ý kiến của các vị đại biểu Quốc hội, kế thừa các quy định của Hiến pháp năm 1992, tiếp tục quy định: "tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân mà nền tảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức". Quy định như vậy là phù hợp với Cương lĩnh và các văn kiện chính trị khác của Đảng khi xác định bản chất giai cấp của Nhà nước ta. 

2.3. Về vị trí, vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản (Điều 4) 

Qua tổng hợp ý kiến nhân dân và đại biểu Quốc hội về Dự thảo sửa đổi Hiến pháp cho thấy, tuyệt đại đa số ý kiến nhân dân và các đại biểu Quốc hội tán thành việc khẳng định trong Hiến pháp vai trò lãnh đạo của Đảng và những nội dung thể hiện tại Điều 4 của Dự thảo[4]. Bên cạnh đó, có ý kiến đề nghị viết gọn lại theo hướng chỉ ghi vai trò lãnh đạo của Đảng, còn bản chất của Đảng, trách nhiệm của Đảng thì không quy định trong Hiến pháp mà được quy định trong Điều lệ Đảng; một số ý kiến đề nghị cần khẳng định rõ Đảng Cộng sản Việt Nam là lực lượng duy nhất lãnh đạo Nhà nước và xã hội; đề nghị quy định Đảng phải chịu trách nhiệm về sự lãnh đạo của mình. 

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy rằng, quy định về Đảng trong Dự thảo Hiến pháp lần này đã thể hiện đầy đủ những vấn đề cơ bản về Đảng Cộng sản Việt Nam được xác định trong Cương lĩnh năm 1991 (bổ sung, phát triển năm 2011). Đó là: Đảng là lực lượng lãnh đạo Nhà nước và xã hội; bản chất giai cấp của Đảng là đội tiên phong của giai cấp công nhân Việt Nam, đồng thời là đội tiên phong của nhân dân lao động và của dân tộc; trách nhiệm của Đảng là phải gắn bó mật thiết với nhân dân, chịu sự giám sát của nhân dân, phục vụ nhân dân và chịu trách nhiệm trước nhân dân về những quyết định của mình; Đảng hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật. Quy định như vậy là phù hợp với thực tiễn tổ chức và hoạt động của Đảng Cộng sản Việt Nam; là sự tiếp tục kế thừa các bản Hiến pháp trước đây của nước ta (Hiến pháp 1980, Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2001)); phù hợp với truyền thống lịch sử của cách mạng Việt Nam, phản ánh được ý chí, nguyện vọng của nhân dân cả nước. Vì vậy, Ủy ban DTSĐHP xin đề nghị Quốc hội cho giữ quy định về nội dung này như trong Điều 4 của Dự thảo.

2.4. Về khái niệm "dân tộc thiểu số” (Điều 5)

 Có ý kiến đề nghị sử dụng từ “tộc người” thay cho từ “dân tộc”, đổi cụm từ “dân tộc thiểu số” thành “dân tộc ít người”.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, hiện ở nước ta các khái niệm dân tộc và tộc người được sử dụng đồng thời. Khái niệm dân tộc có hai nội hàm, thứ nhất là  dùng để chỉ Dân tộc Việt Nam nói chung (bao gồm tất cả những người là công dân Việt Nam, sinh sống trên đất Việt Nam và Việt kiều ở nước ngoài), đồng thời cũng được dùng để chỉ các cộng đồng tộc người cụ thể như dân tộc Chăm, dân tộc Tày, dân tộc Việt (Kinh), dân tộc Mảng, dân tộc Sán Dìu,... Như vậy, theo cách hiểu thông thường thì “dân tộc”, “dân tộc thiểu số” cũng không có gì khác so với “tộc người”, “dân tộc ít người”. Tuy nhiên, cụm từ “dân tộc” và “dân tộc thiểu số” hiện đang được sử dụng phổ biến trong các văn bản pháp luật của Nhà nước. Do đó, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ cách quy định như đã thể hiện tại Điều 5 của Dự thảo.

2.5. Về hình thức dân chủ trực tiếp (Điều 6)

Có ý kiến đề nghị cân nhắc quy định về các hình thức dân chủ trực tiếp để bảo đảm tính cân đối trong quy định về hai hình thức dân chủ trực tiếp và dân chủ đại diện. Nhiều ý kiến khác cho rằng, Hiến pháp chỉ nên quy định khái quát về hình thức dân chủ trực tiếp còn những vấn đề cụ thể để thực hiện dân chủ trực tiếp sẽ do luật quy định.

Tiếp thu ý kiến này của đại biểu Quốc hội, Ủy ban DTSĐHP đã chỉnh lý lại Điều này như sau: “Nhân dân thực hiện quyền lực nhà nước bằng dân chủ trực tiếp và dân chủ đại diện thông qua Quốc hội, Hội đồng nhân dân, các cơ quan khác của Nhà nước.”

2.6. Về nguyên tắc tập trung dân chủ (Điều 8)

Nhiều ý kiến đồng ý với quy định tại Điều này, song có ý kiến đề nghị không quy định nguyên tắc tập trung dân chủ trong Hiến pháp.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy rằng, nguyên tắc tập trung dân chủ là một nguyên tắc quan trọng, xuyên suốt trong tổ chức và hoạt động của các cơ quan trong bộ máy nhà nước ta, đã được ghi nhận từ Hiến pháp năm 1959 đến nay. Do đó, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ quy định này như đã thể hiện tại Điều 8 của Dự thảo.

2.7. Về Điều 9

Về cơ bản, các ý kiến đều tán thành với quy định tại Điều 9 của Dự thảo về Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội. Có ý kiến đề nghị bổ sung vào Điều này quy định: “Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức thành viên của Mặt trận và các tổ chức xã hội khác hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật”.

Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho tiếp thu ý kiến nêu trên và bổ sung nội dung này vào khoản 3 Điều 9 của Dự thảo.

 2.8. Về Công đoàn Việt Nam (Điều 10) 

Dự thảo trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 5 có 2 phương án. Qua thảo luận, có 2 loại ý kiến như sau:

Loại ý kiến thứ nhất tán thành phương án 1 là không quy định một điều riêng về Công đoàn Việt Nam mà chuyển nội dung về Công đoàn tại Điều 10 vào quy định cùng các tổ chức chính trị - xã hội khác tại Điều 9[5]. 

Loại ý kiến thứ hai tán thành phương án 2 tiếp tục quy định về Công đoàn tại Điều 10 của Dự thảo để đề cao vai trò tiên phong của giai cấp công nhân Việt Nam và vị trí, vai trò đặc biệt của Công đoàn ở nước ta[6]. 

Trên cơ sở nghiên cứu, tiếp thu ý kiến của đại biểu Quốc hội, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho tiếp tục giữ Điều 10 trong Dự thảo như các Hiến pháp năm 1959, 1980 và 1992 để khẳng định vị trí, vai trò to lớn của giai cấp công nhân và tổ chức Công đoàn trong lịch sử cũng như trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Đồng thời, Dự thảo Hiến pháp cũng đã bổ sung quy định về các tổ chức chính trị - xã hội khác tại khoản 2 Điều 9.

- Có ý kiến đề nghị bỏ quy định về vai trò tham gia thanh tra, kiểm tra của Công đoàn tại Điều 10 vì thanh tra, kiểm tra là một nội dung của quản lý nhà nước.

Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho tiếp thu ý kiến này, không quy định việc tham gia thanh tra, kiểm tra của Công đoàn trong Hiến pháp.

2.9. Về cụm từ “âm mưu” ở Điều 11 

Có ý kiến đề nghị bổ sung từ “âm mưu” vào đầu khoản 2 Điều 11 như trong Hiến pháp năm 1992 để khẳng định mọi âm mưu và hành vi chống lại độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ, chống lại sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc đều bị nghiêm trị.

Uỷ ban DTSĐHP nhận thấy, theo nguyên tắc của pháp luật hình sự, âm mưu phạm tội chỉ bị đưa ra truy cứu, xét xử và trừng trị khi đã biểu hiện ra bên ngoài thông qua các hành vi cụ thể. Do vậy, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ quy định tại Điều này như thể hiện trong Dự thảo.

3. Quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân (Chương II)

Qua thảo luận, các ý kiến phát biểu cơ bản tán thành với nội dung quy định về vị trí, bố cục của Chương II[7] và cho rằng, quy định như vậy đã thể hiện rõ tầm quan trọng của vấn đề quyền con người, quyền công dân và quan điểm nhất quán của Đảng và Nhà nước ta trong việc tôn trọng, bảo đảm, bảo vệ quyền con người, quyền cơ bản của công dân. Dự thảo có nhiều điểm mới, tiến bộ, phù hợp với các Công ước quốc tế về quyền con người mà Việt Nam là thành viên. Quy định về quyền con người và quyền công dân tại Chương này là phù hợp với thực tiễn của Việt Nam và là kết quả, thành tựu của gần 30 năm đổi mới đất nước và hội nhập quốc tế. Một số ý kiến đề nghị chỉnh lý một số từ ngữ và điều khoản cụ thể.

Tiếp thu ý kiến của các vị đại biểu Quốc hội, Ủy ban DTSĐHP đã rà soát, chỉnh lý cả về nội dung và kỹ thuật tại các điều 14, 15, 19, 21, 22, 24, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 37,…bảo đảm sự nhất quán, chính xác và hợp lý hơn.  

3.1. Về quy định về quyền con người, quyền công dân (Điều 14)  

- Có ý kiến đề nghị cân nhắc quy định tại Điều 14, bởi vì quy định như trong Điều 14 các quyền con người, quyền công dân “được quy định trong Hiến pháp và luật” là chưa đầy đủ, chưa phù hợp vì còn có nhiều quyền tuy không được quy định trong Hiến pháp và luật nhưng vẫn được tôn trọng, bảo đảm.  

Ủy ban DTSĐHP xin tiếp thu ý kiến nói trên và chỉnh lại quy định tại Điều này như sau: “Ở nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, các quyền con người, quyền công dân về chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội được công nhận, tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm theo Hiến pháp và pháp luật.”

- Về mức độ giới hạn quyền con người, quyền công dân (Điều 14), có ý kiến tán thành với quy định “Quyền con người, quyền công dân chỉ có thể bị hạn chế ở mức độ cần thiết trong trường hợp khẩn cấp vì lý do quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự công cộng, đạo đức, sức khỏe của cộng đồng” như trong Dự thảo trình Quốc hội. Tuy nhiên, ý kiến khác cho rằng, quyền con người, quyền công dân không thể bị hạn chế một cách tùy tiện mà phải theo quy định của luật; cần quy định cơ quan nào có thẩm quyền giới hạn và xác định những quyền nào là quyền không thể bị giới hạn. Có ý kiến cho rằng quy định hạn chế quyền con người, quyền công dân “trong trường hợp khẩn cấp” là không chính xác và chưa đầy đủ, do đó, đề nghị bỏ cụm từ này. Có ý kiến đề nghị thay cụm từ “trật tự công cộng” bằng cụm từ “trật tự an toàn xã hội”.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, quyền con người, quyền cơ bản của công dân đã được Hiến pháp quy định. Do vậy, việc hạn chế các quyền này phải được quy định chặt chẽ trong luật để tránh nguy cơ tùy tiện, lạm dụng. Các công ước quốc tế về quyền con người mà Việt Nam là thành viên cũng yêu cầu quy định chặt chẽ vấn đề này. Do đó, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho tiếp thu ý kiến nói trên và chỉnh lý lại khoản 2 Điều 14 như sau: “Quyền con người, quyền công dân chỉ có thể bị hạn chế theo quy định của luật trong trường hợp cần thiết vì lý do quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, đạo đức xã hội, sức khỏe của cộng đồng.”

3.2. Về Điều 18

- Về chính sách đối với người Việt Nam định cư ở nước ngoài (Điều 18): Có ý kiến đề nghị bổ sung quy định về chính sách của Nhà nước khuyến khích, tạo điều kiện để người Việt Nam định cư ở nước ngoài đầu tư về nước phát triển kinh tế nhằm thu hút mạnh nguồn lực đầu tư của người Việt Nam định cư ở nước ngoài, đồng thời, tạo điều kiện để người Việt Nam định cư ở nước ngoài yên tâm đầu tư về nước, góp phần phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. 

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, quy định “Nhà nước khuyến khích và tạo điều kiện để người Việt Nam định cư ở nước ngoài (…) giữ quan hệ gắn bó với gia đình và quê hương, góp phần xây dựng quê hương, đất nước” đã thể hiện chính sách của Đảng và Nhà nước ta đối với người Việt Nam định cư ở nước ngoài, trong đó đã bao hàm nội dung thu hút đầu tư về trong nước, do đó, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ quy định về nội dung này theo hướng khái quát như đã thể hiện trong Dự thảo.

- Có ý kiến đề nghị bổ sung quy định: “Người Việt Nam định cư ở nước ngoài được bảo lưu quốc tịch Việt Nam hoặc được cấp lại quốc tịch Việt Nam nếu có nguyện vọng”.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, Hiến pháp chỉ quy định có tính nguyên tắc về quyền có quốc tịch của công dân, còn các nội dung cụ thể về quốc tịch như cấp lại, bảo lưu,... do Luật quốc tịch quy định.

3.3. Về đề nghị bổ sung “quyền được chết” vào Điều 19  

- Có ý kiến đề nghị bổ sung quy định về quyền được chết trong Dự thảo Hiến pháp.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy “quyền được chết” là vấn đề cần được quan tâm, tuy vậy, đây cũng là một vấn đề mới, còn nhiều ý kiến tranh luận khác nhau không chỉ ở nước ta mà ở nhiều nước trên thế giới, do vậy, đề nghị Quốc hội cho tiếp tục nghiên cứu và chưa thể hiện trong Dự thảo Hiến pháp.

3.4. Về đề nghị bổ sung cụm từ “tính mạng” vào Điều 20  

- Có ý kiến đề nghị bổ sung từ “tính mạng” trước từ “sức khỏe” tại khoản 1 Điều này.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, Dự thảo Hiến pháp đã quy định một điều riêng (Điều 19) về quyền sống của con người, trong đó đặc biệt nhấn mạnh “Tính mạng con người được pháp luật bảo hộ. Không ai bị tước đoạt tính mạng một cách trái luật”. Do vậy, để tránh trùng lặp, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội không bổ sung từ “tính mạng” vào Điều 20.

 3.5. Về quyền tiếp cận thông tin (Điều 25)  

- Có ý kiến đề nghị thay cụm từ “tiếp cận thông tin” tại Điều 25 bằng cụm từ “có quyền được thông tin” như tại Điều 69 của Hiến pháp năm 1992.

Ủy ban DTSĐHP thấy rằng, trong các công ước quốc tế về quyền con người (như Tuyên ngôn toàn thế giới về quyền con người năm 1948, Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị năm 1966, Công ước của Liên hợp quốc về chống tham nhũng năm 2003…) cũng như trong Hiến pháp của một số nước trên thế giới đều ghi nhận quyền của người dân không chỉ trong việc tiếp nhận thông tin (được thông tin) một cách bị động mà còn bao gồm cả quyền tìm kiếm thông tin theo quy định của pháp luật. Do vậy, để phù hợp với quy định trong các công ước quốc tế, đồng thời tiếp thu ý kiến nhân dân, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho thay cụm từ “có quyền được thông tin” trong Hiến pháp năm 1992 bằng cụm từ “tiếp cận thông tin” để bao hàm các nội dung như trên.

3.6. Về bình đẳng và bình đẳng giới (Điều 26)  

Có ý kiến đề nghị sửa lại Điều 26 theo hướng “Công dân nam, nữ có quyền ngang nhau về mọi mặt, về chính trị, dân sự, kinh tế - xã hội và gia đình”, đồng thời, bổ sung quy định “Nhà nước có chính sách bảo đảm quyền và cơ hội bình đẳng giới" vì việc tạo cơ hội như nhau cho nam và nữ là vấn đề quan trọng, có ý nghĩa thực tiễn cao, liên quan tới mục tiêu, chính sách của Nhà nước về bình đẳng giới và đã được quy định trong Luật bình đẳng giới. Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho tiếp thu ý kiến này và chỉnh lý lại Điều 26 như sau:

“1. Công dân nam, nữ bình đẳng về mọi mặt. Nhà nước có chính sách bảo đảm quyền và cơ hội bình đẳng giới.

2. Nhà nước, xã hội và gia đình tạo điều kiện để phụ nữ phát triển toàn diện, phát huy vai trò của mình trong xã hội.

3. Nghiêm cấm phân biệt đối xử về giới.”

3.6. Về quyền ứng cử, bầu cử (Điều 27)  

- Có ý kiến đề nghị quy định công dân có quyền ứng cử, bầu cử nhưng phải theo quy định của luật vì có thể có những hạn chế nhất định.

Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho tiếp thu ý kiến nêu trên và bổ sung vào Điều 27 cụm từ “theo quy định của luật” cho chính xác hơn như sau: “Công dân đủ mười tám tuổi trở lên có quyền bầu cử và đủ hai mươi mốt tuổi trở lên có quyền ứng cử vào Quốc hội, Hội đồng nhân dân theo quy định của luật.”

 3.7. Về quyền biểu quyết (Điều 29) 

- Có ý kiến đề nghị quy định công dân phải từ đủ mười tám tuổi trở lên mới có quyền biểu quyết khi Nhà nước tổ chức trưng cầu ý dân vì tương tự như quyền bầu cử, công dân phải đến độ tuổi nhất định, có sự phát triển cả về thể lực và trí lực thì mới đủ chín chắn, khách quan, khoa học trong việc thể hiện quan điểm, chính kiến của mình.

Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho tiếp thu ý kiến nêu trên và bổ sung độ tuổi của công dân trong việc thực hiện quyền biểu quyết khi Nhà nước trưng cầu ý dân tại Điều 29. Theo đó: “Công dân đủ mười tám tuổi trở lên có quyền biểu quyết khi Nhà nước tổ chức trưng cầu ý dân.”

3.8. Về nguyên tắc “suy đoán vô tội” (Điều 31) 

- Có ý kiến đề nghị cân nhắc cách thể hiện quy định tại khoản 1 Điều này; thay từ “không có tội” bằng cụm từ “chưa có tội”; bỏ cụm từ “được chứng minh theo trình tự luật định”.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, khoản 1 Điều 31 quy định nguyên tắc quan trọng trong tố tụng hình sự là “suy đoán vô tội”. Quy định “người bị buộc tội được coi là không có tội” sẽ khẳng định nguyên tắc này một cách chặt chẽ và rõ ràng. Do đó, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ cụm từ “không có tội”, đồng thời, tiếp thu ý kiến bỏ cụm từ “được chứng minh theo trình tự luật định” trong Dự thảo sửa đổi Hiến pháp, vấn đề này sẽ được quy định trong Bộ luật tố tụng hình sự. Điều 31 của Dự thảo sửa đổi Hiến pháp được thể hiện lại như sau: “Người bị buộc tội được coi là không có tội cho đến khi có bản án kết tội của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật.”

- Có ý kiến đề nghị bỏ đoạn “... trừ trường hợp vì lợi ích của người chưa thành niên hay vụ việc liên quan đến tranh chấp hôn nhân hoặc quyền giám hộ đối với trẻ em” tại khoản 2 Điều này vì nội dung này đã được thể hiện tại Điều 103 của Dự thảo.

Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho tiếp thu ý kiến nêu trên và chỉnh lý lại khoản 2 Điều 31 như sau: “Người bị buộc tội phải được Tòa án xét xử kịp thời, công bằng, công khai. Trường hợp xét xử kín theo quy định của luật thì việc tuyên án phải được công khai.” 

3.9. Về cụm từ người lao động ở Điều 35  

- Có ý kiến đề nghị thay cụm từ “người lao động” tại khoản 2 Điều 35 bằng cụm từ “người làm công ăn lương”; ý kiến khác đề nghị giữ lại cụm từ này.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, “người lao động” là một khái niệm rộng, trong khi đó, khoản 2 Điều 35 chỉ quy định về việc bảo đảm các quyền, lợi ích của những người tham gia quan hệ lao động với tư cách là bên được trả công để thực hiện công việc, do đó, sử dụng thuật ngữ “người làm công ăn lương” sẽ mang tính xác định và rõ ràng hơn. Vì vậy, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho tiếp thu ý kiến nêu trên và thay cụm từ “người lao động” tại khoản 2 Điều 35 bằng cụm từ “người làm công ăn lương”.

3.10. Về chính sách đối với người cao tuổi (Điều 37) 

- Có ý kiến đề nghị bổ sung quy định về chính sách đối với người cao tuổi.

Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho tiếp thu ý kiến nói trên và bổ sung vào khoản 3 Điều 37 nội dung: “Người cao tuổi được Nhà nước, gia đình và xã hội tôn trọng, chăm sóc và phát huy vai trò trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.”

3.11. Về từ ngữ cụ thể

Có ý kiến cho rằng, Chương II dùng quá nhiều từ “nghiêm trị”, “nghiêm cấm”, “có thể”, “không thể”, đề nghị cân nhắc bỏ các cụm từ này; đồng thời cũng cần rà soát để sử dụng cho thống nhất cụm từ “theo quy định của pháp luật” hay “theo quy định của luật” hay “do luật định” hoặc không quy định những cụm từ này trong Hiến pháp.

Tiếp thu ý kiến này, Ủy ban DTSĐHP đã rà soát, chỉnh lý lại việc sử dụng các từ, cụm từ này cho chính xác và thống nhất trong Dự thảo.

4. Kinh tế, xã hội, văn hóa, giáo dục, khoa học, công nghệ và môi trường (Chương III)

Các ý kiến của nhân dân và đại biểu Quốc hội cơ bản tán thành với quy định về kinh tế, xã hội, văn hóa, giáo dục, khoa học, công nghệ và môi trường (Chương III) của Dự thảo[8]; đồng thời, có ý kiến cụ thể đối với một số vấn đề sau đây:

4.1. Về Điều 51  

- Về các thành phần kinh tế (khoản 1 Điều 51), Dự thảo trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 5 có 3 phương án. Qua thảo luận, có 3 loại ý kiến như sau:

Loại ý kiến thứ nhất tán thành với Phương án 1 nêu rõ các thành phần kinh tế và vai trò của từng thành phần kinh tế như đã ghi trong Cương lĩnh[9].  

Loại ý kiến thứ hai tán thành với Phương án 2 quy định khái quát vai trò của các thành phần kinh tế nhưng cần khẳng định vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước[10].  

Loại ý kiến thứ ba tán thành với Phương án 3 quy định khái quát mà không quy định cụ thể vai trò của thành phần kinh tế để vừa thể hiện được nội dung Cương lĩnh, vừa phù hợp với tính chất và cách thể hiện của Hiến pháp[11]. 

Ủy ban DTSĐHP thấy rằng, quy định về các thành phần kinh tế trong cả 3 phương án trình Quốc hội tuy cách thể hiện có khác nhau nhưng đều trên tinh thần và nội dung của Cương lĩnh. Nếu quy định đầy đủ các thành phần kinh tế như phương án 1 thì phù hợp với cách thể hiện trong Cương lĩnh nhưng sẽ không bảo đảm tính khái quát và ổn định lâu dài của Hiến pháp do nền kinh tế Việt Nam đang trong quá trình phát triển. Nếu không liệt kê các thành phần kinh tế như phương án 3 thì tuy bảo đảm tính khái quát, ổn định của Hiến pháp nhưng lại không thể hiện được định hướng xã hội chủ nghĩa của nền kinh tế thị trường ở nước ta. Ủy ban DTSĐHP thấy rằng, trong nền kinh tế thị trường ở nước ta thì vai trò định hướng, điều tiết nền kinh tế của Nhà nước và kinh tế nhà nước là rất quan trọng. Quy định như vậy để thể hiện hạ tầng kinh tế của chế độ xã hội chủ nghĩa ở nước ta. Do đó, Hiến pháp cần hiến định vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước. Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội quy định về nội dung này tại khoản 1 Điều 51 như sau: “Nền kinh tế Việt Nam là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, với nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế, kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo.”

- Về vai trò của các thành phần kinh tế, có ý kiến đề nghị quy định vai trò của kinh tế nhà nước cùng với kinh tế tập thể cho phù hợp với Cương lĩnh, đường lối của Đảng.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, nếu quy định thành phần kinh tế tập thể thì cần liệt kê cả các thành phần kinh tế khác và phải xác định cụ thể vị trí, vai trò của từng thành phần kinh tế như đã thể hiện trong Cương lĩnh. Theo đó, kinh tế nhà nước là chủ đạo; kinh tế tập thể không ngừng được củng cố và phát triển; kinh tế nhà nước cùng với kinh tế tập thể ngày càng trở thành nền tảng vững chắc của nền kinh tế quốc dân; kinh tế tư nhân là một trong những động lực của nền kinh tế; kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài được khuyến khích phát triển. Ủy ban DTSĐHP cho rằng việc liệt kê như vậy không bảo đảm yêu cầu về tính khái quát cao và tính ổn định của các quy định Hiến pháp. Do đó, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ như thể hiện trong Dự thảo.

- Về việc bảo hộ tài sản của tổ chức, cá nhân: Có ý kiến đề nghị bỏ quy định “Tài sản hợp pháp của tổ chức, cá nhân đầu tư, sản xuất, kinh doanh được pháp luật bảo hộ và không bị quốc hữu hóa” tại khoản 3 Điều 51.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, mặc dù các quy định liên quan đến quyền sở hữu, tự do kinh doanh đã được thể hiện trong Chương II “Quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân” nhưng để khẳng định cụ thể hơn sự bảo đảm của Nhà nước đối với các tài sản hợp pháp của các tổ chức, cá nhân đầu tư, sản xuất, kinh doanh, trong đó có nhà đầu tư nước ngoài (như Điều 25 của Hiến pháp hiện hành) thì quy định về bảo hộ tài sản ở Chương về kinh tế là cần thiết. Quy định như vậy nhằm hiến định chính sách nhất quán của Đảng và Nhà nước ta đối với tài sản hợp pháp của tổ chức, cá nhân đầu tư, sản xuất, kinh doanh, tạo cơ sở pháp lý quan trọng để nhà đầu tư yên tâm sản xuất, kinh doanh, ổn định môi trường đầu tư, góp phần phát triển kinh tế, xã hội của đất nước.

4.2. Về Điều 54  

- Về thu hồi đất (khoản 3 Điều 54): Qua tổng hợp ý kiến về vấn đề thu hồi đất, có các loại ý kiến như sau:

Loại ý kiến thứ nhất tán thành với quy định về thu hồi đất tại khoản 3 Điều 54 của Dự thảo trong trường hợp thật cần thiết vì mục đích quốc phòng, an ninh; vì lợi ích quốc gia, công cộng, phát triển kinh tế - xã hội[12]; 

Loại ý kiến thứ hai đề nghị chỉ thu hồi đất đối với 3 trường hợp vì lý do quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng mà không quy định trường hợp để thực hiện “các dự án phát triển kinh tế - xã hội”. Bởi vì, bản thân các dự án phát triển kinh tế – xã hội trong nhiều trường hợp cũng đã được thể  hiện khi Nhà nước thu hồi đất để thực hiện các dự án vì lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng. Quy định như vậy cũng tránh được việc lạm dụng trong thu hồi đất; 

Loại ý kiến thứ ba đề nghị không quy định về thu hồi đất trong Hiến pháp mà để Luật đất đai quy định thì bảo đảm tính linh hoạt hơn trong quản lý đất đai.

Ủy ban DTSĐHP thấy rằng, quyền sử dụng đất là quyền quan trọng của người dân nên Hiến pháp cần phải quy định chặt chẽ những trường hợp thu hồi. Đây sẽ là cơ sở quan trọng cho Luật đất đai quy định nhằm tránh việc lạm dụng để thu hồi đất tràn lan, gây ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của người dân. Trong điều kiện phát triển của nước ta hiện nay, vẫn cần thiết phải thu hồi đất vì lý do quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng và để thực hiện các dự án phát triển kinh tế – xã hội. Tuy nhiên, việc thu hồi đất để thực hiện các dự án phát triển kinh tế – xã hội gắn trực tiếp với lợi ích của người sử dụng đất và doanh nghiệp nên cần phải quy định chặt chẽ, bảo đảm nguyên tắc công khai, minh bạch và có bồi thường. Do đó, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho phép chỉnh lý khoản 3 Điều 54 như sau: “Nhà nước thu hồi đất do tổ chức, cá nhân đang sử dụng trong trường hợp thật cần thiết do luật định vì mục đích quốc phòng, an ninh; vì lợi ích quốc gia, công cộng, phát triển kinh tế - xã hội. Việc thu hồi đất phải công khai, minh bạch và được bồi thường theo quy định của pháp luật.”

- Về trưng dụng đất (khoản 4 Điều 54): Có ý kiến đề nghị bổ sung quy định về việc Nhà nước trưng dụng đất để đáp ứng yêu cầu trưng dụng đất có thời hạn trong một số trường hợp đặc biệt như chiến tranh, tình trạng khẩn cấp về quốc phòng, an ninh, trường hợp phải đối phó với nguy cơ hoặc khắc phục hậu quả thiên tai, dịch bệnh.

Để thống nhất với quy định tại Điều 32 của Dự thảo Hiến pháp, đồng thời làm cơ sở cho việc cụ thể hóa các quy định về trưng dụng đất trong Luật đất đai và các luật có liên quan, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho tiếp thu ý kiến nêu trên và bổ sung quy định: “Việc Nhà nước trưng dụng đất trong trường hợp đặc biệt do luật định” vào khoản 4 Điều 54 của Dự thảo.

4.3. Về đồng tiền quốc gia (Điều 55) 

Có ý kiến đề nghị thay cụm từ “Đồng tiền Quốc gia” bằng cụm từ “Đơn vị tiền tệ quốc gia” tại khoản 3 Điều 55 cho chính xác hơn. Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho tiếp thu ý kiến này và chỉnh lý lại khoản 3 Điều 55 như sau: “Đơn vị tiền tệ quốc gia là Đồng Việt Nam. Nhà nước bảo đảm ổn định giá trị đồng tiền quốc gia.”

4.4. Về cụm từ “vùng đặc biệt khó khăn” (Điều 58 và Điều 61)  

Có ý kiến đề nghị thay cụm từ “vùng đặc biệt khó khăn” bằng cụm từ “vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn” tại khoản 1 Điều 58 và khoản 3 Điều 61. Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho tiếp thu ý kiến này và chỉnh lý lại khoản 1 Điều 58 và khoản 3 Điều 61 như Dự thảo. 

4.5. Về bình đẳng trong chính sách xã hội (Điều 59)  

Có ý kiến đề nghị bổ sung quy định về sự bình đẳng trong việc hưởng thụ chính sách xã hội tại Điều 59.

Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho tiếp thu ý kiến này và bổ sung quy định về trách nhiệm “tạo bình đẳng về cơ hội để công dân thụ hưởng phúc lợi xã hội” vào khoản 2 Điều 59.

4.6. Về đề nghị bổ sung quy định về phẩm chất người Việt Nam ở Điều 60  

- Có ý kiến đề nghị bổ sung các phẩm chất của con người Việt Nam là: có tinh thần đoàn kết, có lòng tự tin, nhân hậu để quán triệt đầy đủ nội dung của Cương lĩnh năm 1991 (bổ sung, phát triển năm 2011) về xây dựng con người Việt Nam.

Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho tiếp thu ý kiến nêu trên và thể hiện lại khoản 3 Điều 60 như sau: “Nhà nước, xã hội tạo môi trường xây dựng gia đình Việt Nam ấm no, tiến bộ, hạnh phúc; xây dựng con người Việt Nam có sức khỏe, có văn hóa, giàu lòng yêu nước, có tinh thần đoàn kết, có ý thức làm chủ, có trách nhiệm công dân.”

- Có ý kiến đề nghị bỏ quy định “Nghiêm cấm hành vi lợi dụng hoạt động văn hóa, thông tin làm tổn hại lợi ích quốc gia, phá hoại nhân cách, đạo đức và lối sống tốt đẹp của người Việt Nam, truyền bá tư tưởng, xuất bản phẩm và các hình thức khác có nội dung phản động, đồi trụy; mê tín, dị đoan” tại khoản 5 Điều 64 Dự thảo trình Quốc hội.

Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho tiếp thu ý kiến nêu trên, bỏ quy định này trong Hiến pháp và để cho các luật chuyên ngành điều chỉnh.

4.7. Về trách nhiệm của Nhà nước và xã hội trong phát triển giáo dục và đào tạo (Điều 61) 

Có ý kiến cho rằng quy định của Dự thảo chưa thể hiện rõ trách nhiệm của Nhà nước và xã hội trong phát triển giáo dục và đào tạo.

Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho tiếp thu ý kiến nêu trên để thể hiện lại các quy định về giáo dục cho rõ ràng, cụ thể hơn, khẳng định rõ trách nhiệm của Nhà nước trong phát triển giáo dục và đào tạo như sau:

 “1. Phát triển giáo dục là quốc sách hàng đầu nhằm nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài.

2. Nhà nước ưu tiên đầu tư và thu hút các nguồn đầu tư khác cho giáo dục; bảo đảm giáo dục tiểu học là bắt buộc, từng bước phổ cập giáo dục trung học; phát triển giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp; thực hiện chính sách học bổng, học phí hợp lý.

3. Nhà nước ưu tiên phát triển giáo dục ở miền núi, hải đảo, vùng dân tộc thiểu số và các vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn khác, ưu tiên phát triển nhân tài; tạo điều kiện để người khuyết tật và người nghèo được học văn hoá và học nghề.”

 4.8. Về chính sách và trách nhiệm bảo vệ môi trường (Điều 63)  

Có ý kiến đề nghị bỏ quy định “Bảo vệ môi trường là trách hiệm của Nhà nước, xã hội và là nghĩa vụ của mọi tổ chức, cá nhân” tại khoản 1; bỏ đoạn “quản lý, sử dụng hiệu quả, bền vững các nguồn tài nguyên thiên nhiên; bảo tồn thiên nhiên, đa dạng sinh học; chủ động phòng, chống và giảm nhẹ thiên tai, ứng phó với biến đổi khí hậu” tại khoản 2 Điều 68 Dự thảo trình Quốc hội.

Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho tiếp thu ý kiến nêu trên và chỉnh lý lại Điều 63 như sau:

“1. Nhà nước có chính sách bảo vệ môi trường; quản lý, sử dụng hiệu quả, bền vững các nguồn tài nguyên thiên nhiên; bảo tồn thiên nhiên, đa dạng sinh học; chủ động phòng, chống thiên tai, ứng phó với biến đổi khí hậu.

2. Nhà nước khuyến khích mọi hoạt động bảo vệ môi trường, phát triển, sử dụng năng lượng mới, năng lượng tái tạo.  

3. Tổ chức, cá nhân gây ô nhiễm môi trường, làm suy kiệt tài nguyên thiên nhiên và suy giảm đa dạng sinh học phải bị xử lý nghiêm và có trách nhiệm khắc phục, bồi thường thiệt hại.”

5. Về bảo vệ Tổ quốc (Chương IV)

Đa số ý kiến của nhân dân và đại biểu Quốc hội cơ bản tán thành với quy định về bảo vệ Tổ quốc tại Chương IV của Dự thảo[13]; đồng thời, có ý kiến cụ thể đối với một số vấn đề sau đây:

5.1. Về đề nghị bổ sung cụm từ “an ninh trật tự, an toàn xã hội” ở Điều 64  

Có ý kiến đề nghị bổ sung cụm từ “bảo đảm an ninh trật tự, an toàn xã hội” sau cụm từ “giữ vững an ninh quốc gia” tại đoạn 1 Điều 64.

Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho tiếp thu ý kiến nêu trên và thể hiện lại đoạn này như sau: “Bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, giữ vững an ninh quốc gia, bảo đảm trật tự, an toàn xã hội là sự nghiệp của toàn dân.”

5.2. Về quy định lực lượng vũ trang trung thành với Đảng (Điều 65)

Các ý kiến cơ bản tán thành với quy định lực lượng vũ trang trung thành với Đảng Cộng sản Việt Nam như Dự thảo. Có ý kiến đề nghị giữ nguyên Điều 45 của Hiến pháp 1992 mà không bổ sung quy định này.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, lực lượng vũ trang của nước ta do Đảng Cộng sản Việt Nam thành lập và rèn luyện. Lịch sử cách mạng của dân tộc ta đã chứng minh bản chất cách mạng và sự trung thành của lực lượng vũ trang đối với Tổ quốc, nhân dân, với Đảng và Nhà nước ta. Vì vậy, để khẳng định bản chất cách mạng của lực lượng vũ trang, cần quy định rõ trong Hiến pháp nghĩa vụ trung thành của lực lượng vũ trang với Tổ quốc, nhân dân, với Đảng và Nhà nước là cần thiết. Vì vậy, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ quy định này như trong Dự thảo.

5.3. Về vai trò nòng cốt của Quân đội nhân dân Việt Nam trong việc thực hiện nhiệm vụ quốc phòng (Điều 66) 

Có ý kiến đề nghị bổ sung vào Điều 66 nội dung Quân đội nhân dân “làm nòng cốt thực hiện nhiệm vụ quốc phòng”.

Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho tiếp thu ý kiến nêu trên và chỉnh lý lại Điều 66 như sau: “Nhà nước xây dựng Quân đội nhân dân cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại, có lực lượng thường trực hợp lý, lực lượng dự bị động viên hùng hậu làm nòng cốt thực hiện nhiệm vụ quốc phòng; xây dựng dân quân tự vệ vững mạnh, rộng khắp.” 

5.4. Về cụm từ “từng bước” và cụm từ “cách mạng” ở Điều 66 và Điều 67

Có ý kiến đề nghị bỏ cụm từ “từng bước” và cụm từ “cách mạng” tại Điều 66 và Điều 67.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, “cách mạng” là bản chất của lực lượng vũ trang nước ta do Đảng cộng sản Việt Nam thành lập và lãnh đạo. Việc xây dựng lực lượng vũ trang chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại là một quá trình, được thực hiện với những bước đi, lộ trình phù hợp với sự phát triển của đất nước. Vì vậy, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ như trong Dự thảo.

5.5. Về chính sách xây dựng công nghiệp an ninh và chính sách hậu phương công an (Điều 68) 

Có ý kiến đề nghị bổ sung chính sách xây dựng công nghiệp an ninh và chính sách hậu phương công an. 

Về vấn đề này, Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, để phù hợp với Cương lĩnh cũng như bảo đảm tính định hướng của công nghiệp quốc phòng, Dự thảo đã bổ sung từ “an ninh” sau từ “quốc phòng” thành cụm từ “công nghiệp quốc phòng - an ninh” để bảo đảm tính toàn diện của công nghiệp này. Đối với chính sách hậu phương Công an, Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, khái niệm “hậu phương Quân đội” đã được dùng nhất quán trong các văn bản pháp luật và đã hàm chứa chính sách hậu phương đối với lực lượng Công an nói chung nên đề nghị Quốc hội cho giữ như Dự thảo.

6. Về Quốc hội (Chương V)

Qua tổng hợp, đa số ý kiến nhân dân và đại biểu Quốc hội tán thành với quy định về Quốc hội (Chương V) của Dự thảo[14]; đồng thời, có ý kiến cụ thể đối với một số vấn đề sau đây:

6.1. Về Điều 70  

- Về thẩm quyền quyết định dự toán ngân sách (khoản 4 Điều 70): Dự thảo trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 5 có 2 phương án. Qua thảo luận, có 2 loại ý kiến như sau:

Loại ý kiến thứ nhất tán thành phương án 1 của Dự thảo, Quốc hội quyết định dự toán ngân sách nhà nước và phân bổ ngân sách trung ương, phê chuẩn quyết toán ngân sách nhà nước[15];

Loại ý kiến thứ hai tán thành với phương án 2 của Dự thảo trình Quốc hội về thẩm quyền của Quốc hội trong việc quyết định dự toán và phân bổ ngân sách trung ương; phê chuẩn quyết toán ngân sách trung ương; xem xét báo cáo tổng hợp dự toán và quyết toán ngân sách nhà nước[16].

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, Nhà nước ta là thống nhất, tài chính nhà nước và ngân sách nhà nước là thống nhất. Vì vậy, việc giao thẩm quyền qu‎yết định dự toán ngân sách nhà nước và phê chuẩn quyết toán ngân sách nhà nước cho Quốc hội là phù hợp với vị trí, vai trò và tính chất của Quốc hội là cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân, cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất. Việc giao thẩm quyền này cho Quốc hội cũng không hạn chế quyền tự chủ của địa phương trong vấn đề ngân sách. Trên thực tế, việc dự toán và quyết định ngân sách cũng đang thực hiện theo cơ chế này và không có gì vướng mắc. Vì vậy, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ quy định này và thể hiện lại khoản 4 Điều 70 như sau: “….quyết định dự toán ngân sách nhà nước và phân bổ ngân sách trung ương, phê chuẩn quyết toán ngân sách nhà nước.” 

-   Về thẩm quyền phê chuẩn việc bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao (khoản 7 Điều 70): Có ý kiến đề nghị không quy định thẩm quyền Quốc hội phê chuẩn việc bổ nhiệm Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao vì cho rằng số lượng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao là khá lớn, việc giao Quốc hội phê chuẩn các chức danh này là khó khả thi và không phù hợp.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, Dự thảo sửa đổi Hiến pháp quy định Tòa án nhân dân là cơ quan thực hiện quyền tư pháp. Các Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao có vị trí, vai trò rất quan trọng trong hoạt động xét xử. Hiện tại, Tòa án nhân dân đang được cải cách theo yêu cầu của Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020. Theo đó, thẩm quyền, tổ chức bộ máy và số lượng Thẩm phán của Tòa án nhân tối cao sẽ được cải cách theo hướng gọn nhẹ, bảo đảm Tòa án nhân dân là cơ quan xét xử cao nhất của nước Cộng hòa XHCN Việt Nam, đồng thời nâng cao vị thế của Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao. Vì vậy, việc trao thẩm quyền Quốc hội phê chuẩn việc bổ nhiệm Thẩm phán Tòa án nhân dân là cần thiết, phù hợp với chủ trương cải cách tư pháp.

- Về quyết định việc lấy phiếu tín nhiệm, bỏ phiếu tín nhiệm (khoản 8 Điều 70): Qua thảo luận, có ý kiến đề nghị giữ như quy định của Hiến pháp hiện hành: “Quốc hội bỏ phiếu tín nhiệm đối với người giữ chức vụ do Quốc hội bầu hoặc phê chuẩn” mà không bổ sung quy định việc lấy phiếu tín nhiệm trong Hiến pháp. 

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, việc lấy phiếu tín nhiệm đối với người giữ chức vụ do Quốc hội bầu hoặc phê chuẩn đã được Quốc hội khóa XIII tiến hành trên cơ sở thực hiện yêu cầu về đánh giá cán bộ theo Nghị quyết Đại hội Đảng XI và Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 (khóa XI). Việc lấy phiếu tín nhiệm cũng là một bước thăm dò trước khi quyết định bỏ phiếu tín nhiệm đối với nhưng người giữ chức vụ do Quốc hội bầu hoặc phê chuẩn. Kết quả lấy phiếu tín nhiệm tại kỳ họp thứ 5 vừa qua theo Nghị quyết số 35 của Quốc hội được đông đảo nhân dân đồng tình. Tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng, việc lấy phiếu tín nhiệm mới được triển khai lần đầu và còn một số vấn đề cần tiếp tục tổng kết, đánh giá, rút kinh nghiệm nên đề nghị chưa quy định vấn đề này trong Dự thảo sửa đổi Hiến pháp. Ủy ban DTSĐHP tán thành với ý kiến này và thấy rằng, việc không quy định lấy phiếu tín nhiệm trong Dự thảo sửa đổi Hiến pháp cũng không ảnh hưởng đến thẩm quyền Quốc hội quyết định lấy phiếu tín nhiệm đánh giá cán bộ để chuẩn bị cho việc bỏ phiếu tín nhiệm. 

- Về trưng cầu ý dân (khoản 15 Điều 70): Có ý kiến đề nghị quy định rõ nội dung và đối tượng của việc trưng cầu ý dân trong Hiến pháp.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, trưng cầu ý dân là một nội dung quan trọng, thể hiện quyền dân chủ trực tiếp của nhân dân. Do vậy, quy định về trưng cầu ý dân cần phải được tiếp tục khẳng định trong Hiến pháp. Tuy nhiên, việc quy định những nội dung cụ thể và đối tượng của việc trưng cầu ý dân phải căn cứ vào tình hình thực tiễn của mỗi giai đoạn phát triển đất nước. Vì vậy, để bảo đảm tính ổn định lâu dài của Hiến pháp, không cần thiết quy định những nội dung cụ thể và đối tượng của việc trưng cầu ý dân trong Hiến pháp mà để luật quy định. 

6.2. Về Điều 74  

- Về việc lãnh đạo công tác của Hội đồng dân tộc, Ủy ban của Quốc  hội (khoản 5 Điều 74), có 2 loại ý kiến như sau:

Loại ý kiến thứ nhất tán thành với quy định của Dự thảo về việc Ủy ban thường vụ Quốc hội lãnh đạo công tác của Hội đồng dân tộc và các Ủy ban của Quốc hội.

Loại ý kiến thứ hai đề nghị không nên quy định Uỷ ban thường vụ Quốc hội lãnh đạo công tác của Hội đồng dân tộc và các Uỷ ban của Quốc hội mà nên giữ quy định Ủy ban thường vụ Quốc hội chỉ đạo, điều hòa, phối hợp hoạt động của Hội đồng dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội như Hiến pháp hiện hành.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, Ủy ban thường vụ Quốc hội là cơ quan thường trực của Quốc hội, có vai trò rất quan trọng trong thời gian giữa hai kỳ họp và có nhiệm vụ chủ trì các kỳ họp Quốc hội. Do vậy, việc quy định Ủy ban thường vụ Quốc hội lãnh đạo công tác của Hội đồng dân tộc, Ủy ban của Quốc hội là nhằm bảo đảm quá trình chỉ đạo hoạt động của Hội đồng dân tộc, Ủy ban được thông suốt cả trong thời gian Quốc hội họp và giữa hai kỳ họp. Vì vậy, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ quy định Ủy ban thường vụ Quốc hội lãnh đạo công tác của Hội đồng dân tộc và các Ủy ban của Quốc hội như Dự thảo. 

- Về thẩm quyền của Ủy ban thường vụ Quốc hội đối với Hội đồng nhân dân (khoản 6 Điều 74)

Có ý kiến đề nghị bỏ thẩm quyền của Ủy ban thường vụ Quốc hội trong việc hướng dẫn hoạt động của Hội đồng nhân dân để tránh trùng lặp với thẩm quyền của Chính phủ. Có ý kiến đề nghị giao thẩm quyền giải tán Hội đồng nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương cho Quốc hội.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, xuất phát từ nhiệm vụ, quyền hạn của Quốc hội là làm Hiến pháp và sửa đổi Hiến pháp, làm luật và sửa đổi luật; Ủy ban thường vụ Quốc hội là cơ quan thường trực, hoạt động thường xuyên của Quốc hội có nhiệm vụ, quyền hạn giải thích Hiến pháp, luật, nghị quyết của Quốc hội. Vì vậy, việc giao cho Ủy ban thường vụ Quốc hội trách nhiệm giám sát và hướng dẫn hoạt động của Hội đồng nhân dân là hợp lý. Quy định này không chồng chéo, mâu thuẫn với quy định trách nhiệm của Chính phủ với tư cách là cơ quan hành chính nhà nước cao nhất, thực hiện quyền hành pháp, là cơ quan chấp hành của Quốc hội kiểm tra và hướng dẫn hoạt động của Hội đồng nhân dân.

Về đề nghị Quốc hội có thẩm quyền giải tán Hội đồng nhân dân cấp tỉnh, Ủy ban DTSĐHP thấy rằng, Hiến pháp hiện hành giao Ủy ban thường vụ Quốc hội thẩm quyền giám sát Hội đồng nhân dân cấp tỉnh. Trên cơ sở giám sát, nếu phát hiện có vi phạm pháp luật, gây thiệt hại nghiêm trọng thì Ủy ban thường vụ Quốc hội quyết định việc giải tán Hội đồng nhân dân đó. Quy định này là phù hợp với điều kiện tổ chức và hoạt động của Quốc hội nước ta và vai trò của Ủy ban thường vụ Quốc hội là cơ quan thường trực của Quốc hội. Do vậy, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội tiếp tục kế thừa quy định của Hiến pháp năm 1992 về vấn đề này và cho giữ quy định như Dự thảo.

- Về việc điều chỉnh địa giới đơn vị hành chính dưới cấp tỉnh (khoản 7 Điều 74): Dự thảo trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 5 có 2 phương án. Qua thảo luận, có 3 loại ý kiến như sau:

Loại ý kiến thứ nhất tán thành phương án 1 giao Ủy ban thường vụ Quốc hội quyết định thành lập mới, nhập, chia, điều chỉnh địa giới đơn vị hành chính dưới cấp tỉnh theo đề nghị của Chính phủ[17].

Loại ý kiến thứ hai tán thành phương án 2 giữ như quy định của Hiến pháp hiện hành, thẩm quyền này thuộc Chính phủ[18].

Loại ý kiến thứ ba đề nghị Ủy ban thường vụ Quốc hội quyết định thành lập mới, nhập, chia, tách đơn vị hành chính cấp huyện, còn cấp xã giao Chính phủ quyết định hoặc giao thẩm quyền này cho Quốc hội.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, việc điều chỉnh địa giới đơn vị hành chính là vấn đề quan trọng, không chỉ liên quan đến việc thay đổi về địa giới hành chính mà còn liên quan đến vấn đề tổ chức bộ máy, nhân lực, tài chính, đặc biệt là phải bảo đảm thể hiện được ý chí, nguyện vọng của nhân dân địa phương. Do đó, vấn đề này cần được Quốc hội – cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân quyết định. Do đặc thù Quốc hội nước ta hoạt động không thường xuyên, khối lượng công việc trong các kỳ họp là khá lớn nên phương án giao thẩm quyền này cho Ủy ban thường vụ Quốc hội – cơ quan thường trực, hoạt động động thường xuyên của Quốc hội là hợp lý. Vì vậy, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho tiếp thu, chỉnh lý khoản 7 Điều 74 như sau: “Quyết định thành lập mới, nhập, chia, điều chỉnh địa giới đơn vị hành chính dưới tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương.”

6.3. Về các điều 75, 76  và 77  

- Về việc bầu, phê chuẩn thành viên Hội đồng dân tộc, Ủy ban của Quốc hội (khoản 1 Điều 75 và khoản 1 Điều 76): có 2 loại ý kiến như sau:

Loại ý kiến thứ nhất tán thành với việc Quốc hội chỉ bầu Chủ tịch Hội đồng dân tộc, Chủ nhiệm Ủy ban, còn các Phó Chủ tịch và các Ủy viên Hội đồng dân tộc, các Phó Chủ nhiệm và các Ủy viên Ủy ban do Ủy ban thường vụ Quốc hội phê chuẩn như Dự thảo

Loại ý kiến thứ hai đề nghị giữ như Hiến pháp hiện hành vì Quốc hội bầu Hội đồng dân tộc và các Ủy ban của Quốc hội với tư cách là các cơ quan của Quốc hội chứ không chỉ bầu Chủ tịch Hội đồng, Chủ nhiệm Ủy ban của Quốc hội.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, quy định như Dự thảo là phù hợp với điều kiện tổ chức và hoạt động của Quốc hội nước ta và vai trò của Ủy ban thường vụ Quốc hội là cơ quan thường trực của Quốc hội; bảo đảm linh hoạt cho quy trình phê chuẩn, bổ nhiệm các thành viên Hội đồng dân tộc, Ủy ban của Quốc hội, cũng như bảo đảm linh hoạt trong công tác điều động, bố trí, luân chuyển cán bộ; bảo đảm quyền được tham gia Hội đồng dân tộc, Ủy ban của Quốc hội của các đại biểu Quốc hội. Do đó, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ quy định này như Dự thảo trình Quốc hội.

- Về việc ban hành văn bản của Hội đồng dân tộc, Ủy ban của Quốc hội (Điều 77): Có ý kiến đề nghị cần quy định rõ trong Hiến pháp việc Hội đồng dân tộc, Ủy ban của Quốc hội ban hành văn bản dưới hình thức nghị quyết. Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, đây là vấn đề về phương thức hoạt động của Hội đồng dân tộc, Ủy ban trong việc thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn cụ thể do đó, không cần thiết phải quy định trong Hiến pháp và sẽ được quy định cụ thể trong luật.

- Về quyền chất vấn (Điều 77): Có ý kiến đề nghị cân nhắc việc quy định “được quyền chất vấn của các Ủy ban của Quốc hội” vì quyền chất vấn chỉ nên giao cho cá nhân đại biểu. Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho tiếp thu và chỉnh lý cụ thể như trong Dự thảo.

7. Về Chủ tịch nước (Chương VI)

Đa số ý kiến của nhân dân và đại biểu Quốc hội cơ bản tán thành với quy định về Chủ tịch nước (Chương VI) của Dự thảo[19]; đồng thời, có ý kiến cụ thể đối với một số vấn đề sau đây:

7.1. Về thẩm quyền của Chủ tịch nước (Điều 86)  

Có ý kiến đề nghị cần quy định rõ hơn thẩm quyền của Chủ tịch nước; nghiên cứu để quy định rõ đầy đủ, phát huy hơn nữa vai trò, trách nhiệm của Chủ tịch nước về mối quan hệ của Chủ tịch nước đối với hoạt động lập pháp, hành pháp và tư pháp.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, theo quy định tại Điều 86 thì Chủ tịch nước là người đứng đầu Nhà nước, thay mặt Nhà nước về đối nội và đối ngoại; các nhiệm vụ, quyền hạn thể hiện vị trí, vai trò của Chủ tịch nước đã được quy định tại các điều 88, 89, 90 và 91 của Dự thảo. Các quy định này nhằm bảo đảm để Chủ tịch nước thực hiện được nhiệm vụ, quyền hạn của mình, qua đó, phản ánh mối quan hệ của Chủ tịch nước với các cơ quan thực hiện quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp.

7.2. Về thẩm quyền phong, thăng quân hàm cấp tướng (Điều 88)

- Có ý kiến đề nghị giữ thẩm quyền phong, thăng quân hàm cấp tướng như hiện hành.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, việc quy định thẩm quyền phong, thăng quân hàm cấp tướng và tương đương gắn với vai trò thống lĩnh lực lượng vũ trang của Chủ tịch nước. Vì vậy, đề nghị Quốc hội cho giữ quy định này như Dự thảo.

- Có ý kiến đề nghị bổ sung vào Điều 88 quy định Chủ tịch nước tự mình hoặc theo đề nghị của Chính phủ đề nghị Quốc hội xem xét lại luật đã được Quốc hội thông qua.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, theo nguyên tắc tổ chức quyền lực nhà nước ở nước ta thì Quốc hội là cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất. Dự thảo Hiến pháp sửa đổi cũng đã quy định nhiều cơ chế kiểm soát quy trình xây dựng, thông qua luật như thẩm định, thẩm tra, cho ý kiến, thảo luận về dự án luật… Việc giao Chủ tịch nước thẩm quyền xem xét lại luật đã được Quốc hội thông qua là không khả thi trong điều kiện Quốc hội hoạt động không thường xuyên như hiện nay. Vì vậy, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ quy định này như Dự thảo.

7.3. Về quy định về Hội đồn quốc phòng an ninh (Điều 89)  

Có ý kiến đề nghị chuyển Điều này vào Chương bảo vệ Tổ quốc hoặc tách Điều này thành chế định riêng trong Hiến pháp và nhập vào Chương X thành: “Hội đồng bầu cử quốc gia, Hội đồng quốc phòng, an ninh và Kiểm toán Nhà nước”.

Ủy ban DTSĐHP đề nghị giữ Hội đồng quốc phòng, an ninh tại Chương này để phù hợp với vị trí người đứng đầu Hội đồng quốc phòng, an ninh là Chủ tịch nước. Đây cũng là sự kế thừa quy định của Hiến pháp hiện hành nhằm khẳng định vị trí, vai trò của Hội đồng này trong mối quan hệ với Chủ tịch nước với vai trò là người đứng đầu nhà nước và thống lĩnh lực lượng vũ trang. Vì vậy, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ như Dự thảo.

8. Về Chính phủ (Chương VII)

Đa số ý kiến của nhân dân và đại biểu Quốc hội cơ bản tán thành với quy định về Chính phủ (Chương VII) của Dự thảo[20]; đồng thời, có ý kiến cụ thể đối với một số vấn đề sau đây:

8.1. Về vị trí, tính chất của Chính phủ (Điều 94)  

Các ý kiến của nhân dân và đại biểu Quốc hội đều cơ bản tán thành với quy định về vị trí, tính chất của Chính phủ[21]. Có ý kiến đề nghị không quy định Chính phủ là “cơ quan chấp hành của Quốc hội” nhằm tạo điều kiện để Chính phủ chủ động trong quản lý, điều hành nền hành chính quốc gia, mặt khác trong chức năng “hành pháp” và “hành chính” đã thể hiện rõ trách nhiệm của Chính phủ chấp hành Hiến pháp, luật do Quốc hội thông qua. 

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, việc quy định Chính phủ là cơ quan chấp hành của Quốc hội là phù hợp với nguyên tắc quyền lực nhà nước là thống nhất, nhưng có sự phân công, phối hợp và kiểm soát quyền lực giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp. Theo đó, Quốc hội được xác định là cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất, cơ quan duy nhất do cử tri cả nước bầu ra, là cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân. Trong các bản Hiến pháp trước đây của Nhà nước ta đều quy định Chính phủ là cơ quan chấp hành của Quốc hội và trên thực tế, quy định này không cản trở hoạt động của Chính phủ mà ngược lại làm cho Chính phủ thực hiện tốt hơn nhiệm vụ, quyền hạn của mình. Mặt khác, trong Dự thảo sửa đổi Hiến pháp đã khẳng định Chính phủ là cơ quan thực hiện quyền hành pháp nên việc quy định Chính phủ là cơ quan chấp hành của Quốc hội không ảnh hưởng đến tính chủ động, sáng tạo của Chính phủ trong quản lý, điều hành. Vì vậy, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ quy định này như trong Dự thảo.

8.2. Về Điều 96 và Điều 98 

Có ý kiến đề nghị bổ sung thẩm quyền của Chính phủ về việc rút lại dự án luật do Chính phủ trình và đề nghị Quốc hội chưa thông qua dự án luật do các cơ quan, tổ chức, cá nhân khác trình nếu dự án chưa bảo đảm tính khả thi; có ý kiến đề nghị chuyển thẩm quyền quyết định việc đàm phán, ký điều ước quốc tế nhân danh Chính phủ sang Thủ tướng Chính phủ.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, thực tiễn xây dựng pháp luật cho thấy, hầu hết các dự án luật đều do Chính phủ đề xuất, xây dựng và trình Quốc hội xem xét thông qua; đối với các dự án luật được đề xuất từ các chủ thể khác cũng được Chính phủ cho ý kiến từ trước khi dự án được đưa vào Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh. Trong quy trình xây dựng dự án, khi dự án được đưa vào Chương trình đã được Chính phủ xem xét về sự cần thiết, quan điểm chính, nội dung cơ bản….; trong quá trình soạn thảo dự án Chính phủ có thời gian để nghiên cứu, tổng kết các quy định hiện hành, lấy ý kiến các ngành, các cấp, thẩm định dự án do Chính phủ trình và nghiên cứu, xem xét, cho ý kiến đối với dự án do các cơ quan khác trình. Do đó, để đề cao vai trò, trách nhiệm của Chính phủ trong việc đề xuất cũng như soạn thảo dự án luật và phù hợp với nguyên tắc phân công, phối hợp, kiểm soát quyền lực giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp đề nghị không đưa vào Hiến pháp thẩm quyền của Chính phủ trong việc kiến nghị với Quốc hội rút dự án luật do Chính phủ trình và chưa thông qua dự án luật do các cơ quan khác trình.

Về đề nghị điều chỉnh thẩm quyền quyết định đàm phán, ký điều ước quốc tế nhân danh Chính phủ, Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, việc ký kết điều ước quốc tế nhân danh Chính phủ là một thẩm quyền quan trọng của tập thể Chính phủ, cần phải được tập thể Chính phủ xem xét, thảo luận và quyết định. Các Hiến pháp trước đây đều quy định thẩm quyền này của Chính phủ. Quy định như vậy cũng phù hợp với sự phân công, phối hợp nhiệm vụ, quyền hạn giữa Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và các cơ quan khác trong bộ máy nhà nước ta. Do đó, Ủy ban DTSĐHP đề nghị cho được giữ như Dự thảo.

8.3. Về nhiệm vụ, quyền hạn của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và mối quan hệ giữa Chính phủ và các thành viên Chính phủ (các điều 95, 96, 98 và 99)

Qua thảo luận nhiều ý kiến tán thành với quy định của Dự thảo Hiến pháp, một số ý kiến đề nghị cần rà soát chỉnh lý lại các điều khoản trong Chương này để làm rõ hơn mối quan hệ giữa Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Phó Thủ tướng Chính phủ và các Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ và nâng cao trách nhiệm của từng thành viên Chính phủ; sắp xếp lại các nhiệm vụ, quyền hạn của Chính phủ, nhiệm vụ của Thủ tướng Chính phủ cho phù hợp; làm rõ hơn nhiệm vụ, quyền hạn của Thủ tướng Chính phủ.

Trên cơ sở nghiên cứu, tiếp thu ý kiến của đại biểu Quốc hội, Ủy ban DTSĐHP đã rà soát, sắp xếp lại các quy định về nhiệm vụ, quyền hạn của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ như trong Dự thảo (Điều 96, Điều 98). Đồng thời, sửa đổi, bổ sung một số điều khoản khác trong Chương này để làm rõ hơn trách nhiệm cá nhân của thành viên Chính phủ trước Thủ tướng, cụ thể là đã bổ sung vào Dự thảo quy định Phó Thủ tướng chịu trách nhiệm trước Thủ tướng Chính phủ về nhiệm vụ được phân công; Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ chịu trách nhiệm cá nhân trước Thủ tướng Chính phủ (Điều 95); Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ chịu trách nhiệm báo cáo công tác trước Thủ tướng Chính phủ (Điều 99)…

8.4. Về việc mời Ủy ban thường vụ Quốc hội tham dự phiên họp Chính phủ (Điều 101) 

Có ý kiến đề nghị sửa quy định Chủ tịch Ủy ban trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam “được mời tham dự” thành “có quyền tham dự về những vấn đề quan tâm” để vừa dân chủ, vừa đề cao vai trò phản biện của Mặt trận Tổ quốc.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, quy định về việc được mời tham dự phiên họp Chính phủ là cần thiết thể hiện mối quan hệ phối hợp công tác giữa Chính phủ, Ủy ban trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và người đứng đầu các tổ chức chính trị - xã hội. Khi được mời tham dự, tùy từng nhiệm vụ cụ thể, các chủ thể này có thể tham dự hoặc không. Quy định như vậy vừa thể hiện vai trò chủ động của Mặt trận và các đoàn thể chính trị xã hội, vừa thể hiện được tính chất dân chủ trong hoạt động của Chính phủ. Do đó, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ quy định này như trong Dự thảo.

9. Về Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân (Chương VIII)

Đa số ý kiến của nhân dân và đại biểu Quốc hội cơ bản tán thành với quy định về Chính phủ (Chương VIII) của Dự thảo[22]; đồng thời, có ý kiến cụ thể đối với một số vấn đề sau đây:

9.1. Những ý kiến chung

- Có ý kiến đề nghị tách Chương Tòa án nhân dân và Viện kiểm sát nhân dân thành 2 chương. Có ý kiến đề nghị đưa Viện kiểm sát về Chương X quy định về các cơ quan độc lập.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, hoạt động của Viện kiểm sát gắn liền chủ yếu với hoạt động của Tòa án. Trong các bản Hiến pháp trước đây của Nhà nước ta quy định về Tòa án nhân dân và Viện kiểm sát nhân dân luôn đặt trong một chương. Hiến pháp một số nước có quy định về Viện kiểm sát thì Viện kiểm sát cũng được bố cục trong chương với Tòa án (Nga, Trung Quốc...). Hơn nữa, tuy cùng chương, nhưng quy định về Tòa án nhân dân và Viện kiểm sát nhân dân được phân biệt rõ ở các điều khác nhau. Do đó, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ quy định như Dự thảo.

- Có ý kiến bổ sung một điều quy định chung về Tòa án nhân dân và Viện kiểm sát nhân dân hoặc giữ nguyên Điều 126 của Hiến pháp hiện hành. 

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, Điều 126 của Hiến pháp 1992 quy định về những nhiệm vụ chung của Tòa án nhân dân và Viện kiểm sát nhân dân. Tuy nhiên, các cơ quan này có chức năng khác nhau, nên có nhiệm vụ, quyền hạn khác nhau; vì thế nhiệm vụ của Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân đã được quy định thành hai điều riêng là Điều 102 (quy định về Tòa án nhân dân) và Điều 107 (quy định về Viện kiểm sát nhân dân) cho phù hợp. Do đó, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ kết cấu như Dự thảo.

9.2. Về Điều 102  

- Về “quyền tư pháp” (Điều 102): Có ý kiến đề nghị không nên quy định chỉ có Tòa án mới thực hiện quyền tư pháp mà cần nghiên cứu quy định cả Viện kiểm sát cũng thực hiện quyền tư pháp.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, trong Nhà nước pháp quyền thì quyền tư pháp về bản chất là quyền xét xử. Việc quy định Tòa án là cơ quan thực hiện quyền tư pháp là để thể hiện đúng bản chất đó. Trong khi đó, Viện kiểm sát là cơ quan thực hiện quyền công tố và là một bên tham gia tố tụng, nên nếu quy định Viện kiểm sát cũng thực hiện quyền tư pháp là không phù hợp. Do vậy, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ như Dự thảo.

- Về nguyên tắc tổ chức Tòa án nhân dân (khoản 2 Điều 102): Có ý kiến đề nghị quy định tổ chức Tòa án theo nguyên tắc kết hợp theo thẩm quyền và đơn vị hành chính. 

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, hiện nay chúng ta đang tiến hành cải cách hệ thống Tòa án theo thẩm quyền và không tổ chức Tòa án theo đơn vị hành chính. Do vậy, việc kết hợp tổ chức theo nguyên tắc kết  hợp thẩm quyền và đơn vị hành chính là không phù hợp với chủ trương cải cách tư pháp. Vì vậy, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ nội dung như trong Dự thảo.

9.3. Về Hội thẩm nhân dân (Điều 103)  

- Có ý kiến cho rằng việc tham gia Hội đồng xét xử của Hội thẩm nhân dân hiện nay rất hình thức do vậy, không nên quy định nguyên tắc việc xét xử của Tòa án có Hội thẩm nhân dân tham gia trong Hiến pháp.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, nguyên tắc nhân dân tham gia xét xử là một nguyên tắc tiến bộ, được nhiều nước trên thế giới áp dụng dưới các hình thức khác nhau. Ở nước ta, nguyên tắc “việc xét xử của Toà án nhân dân có Hội thẩm tham gia” đã được quy định trong Hiến pháp năm 1946 và tiếp tục khẳng định trong Hiến pháp năm 1959, 1980 và 1992. Vì vậy, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho tiếp tục khẳng định nguyên tắc này trong Hiến pháp.

- Về quy định nghiêm cấm can thiệp vào việc xét xử của Tòa án (khoản 2 Điều 103): Có ý kiến đề nghị bỏ đoạn “nghiêm cấm cơ quan, tổ chức, cá nhân can thiệp vào việc xét xử của Tòa án” tại khoản 3 Điều 103.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, nguyên tắc Tòa án xét xử độc lập là một nguyên tắc cơ bản của Nhà nước pháp quyền. Các bản Hiến pháp của Nhà nước ta đều quy định nghiêm cấm cơ quan, tổ chức, cá nhân can thiệp vào việc xét xử của Tòa án để bảo đảm tính độc lập của Tòa án trong hoạt động xét xử, ngăn ngừa mọi hành vi xâm hại quyền độc lập của Tòa án. Do vậy, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ như trong Dự thảo.

- Về quy định xét xử kín (khoản 3 Điều 103): Có ý kiến đề nghị cần quy định cụ thể những trường hợp Tòa án xét xử kín để tránh việc lạm dụng. 

Tiếp thu ý kiến này, trên cơ sở khẳng định rõ nguyên tắc Tòa án nhân dân xét xử công khai và quy định chỉ một số trường hợp đặc biệt thì Tòa án nhân dân có thể xét xử kín, khoản 3 Điều 103 của Dự thảo được chỉnh lý như sau:“Tòa án nhân dân xét xử công khai. Trong trường hợp đặc biệt cần giữ bí mật nhà nước, thuần phong, mỹ tục của dân tộc, bảo vệ người chưa thành niên hoặc giữ bí mật đời tư theo yêu cầu chính đáng của đương sự, Tòa án nhân dân có thể xét xử kín.”

- Về nguyên tắc tranh tụng (khoản 5 Điều 103): Có ý kiến đề nghị bỏ quy định về nguyên tắc tranh tụng vì đây là một trong các nguyên tắc cơ bản trong tố tụng hình sự, Hiến pháp không nên quy định nội dung này; mặt khác, đối với các vụ án đơn giản, xét xử theo thủ tục rút gọn thì việc tranh tụng là rất khó khăn, không cần thiết, gây tốn kém. Có ý kiến đề nghị bổ sung “nguyên tắc thẩm vấn” cùng với nguyên tắc tranh tụng.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, tranh tụng trong xét xử là một nguyên tắc đang được nhiều nước trên thế giới áp dụng, góp phần quan trọng vào việc xác định sự thật khách quan của vụ án, bảo đảm phán quyết của Tòa án được công bằng, bảo vệ công lý. Nghị quyết số 49 xác định thực hiện nguyên tắc tranh tụng là một trong những chủ trương cải cách tư pháp ở nước ta. Hơn nữa, nguyên tắc này cũng thể hiện bản chất dân chủ của hoạt động xét xử của Tòa án và là cơ sở hiến định để đổi mới pháp luật về tố tụng nên cần phải quy định nguyên tắc này trong Hiến pháp. Vì vậy, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ như quy định về nội dung này như trong Dự thảo.

- Về quyền bào chữa (khoản 7 Điều 103): Có ý kiến đề nghị chuyển quy định về quyền bào chữa của người bị tạm giữ tại khoản 7 Điều 103 về Chương quyền con người cho phù hợp vì đây là quyền con người, quyền công dân.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, quyền được trợ giúp pháp lý (bao gồm cả quyền bào chữa) đối với người bị tạm giữ đã được quy định tại khoản 4 Điều 31 Dự thảo. Trong khuôn khổ điều quy định về Tòa án nhân dân, Ủy ban DTSĐHP thấy rằng cần thiết phải quy định về bảo đảm quyền bào chữa của bị can, bị cáo, quyền bảo vệ lợi ích hợp pháp của đương sự. Bởi vì nguyên tắc này không đơn thuần là ghi nhận quyền bào chữa của bị can, bị cáo, quyền bảo vệ quyền lợi của đương sự mà nhấn mạnh trách nhiệm của Tòa án nhân dân, các cơ quan tiến hành tố tụng bảo đảm quyền bào chữa của bị can, bị cáo được thực hiện trên thực tế. Do vậy, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ quy định như Dự thảo.

9.4. Về đề nghị bổ sung quy định Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao vào Điều 104  

- Có ý kiến đề nghị Hiến định địa vị pháp lý của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao vào Hiến pháp, vì Hội đồng Thẩm phán là cơ quan xét xử cao nhất và thực hiện giám đốc việc xét xử của các Tòa án khác.

Ủy ban DTSĐHP thấy rằng, Tòa án nhân dân tối cao là cơ quan xét xử cao nhất của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, còn Hội đồng Thẩm phán là thiết chế giúp Tòa án nhân dân tối cao thực hiện nhiệm vụ này. Mặt khác, để đổi mới Tòa án nhân dân tối cao theo chủ trương cải cách tư pháp thì Hiến pháp không nên quy định cụ thể về Hội đồng này. Do đó, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội không quy định về Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân tối cao trong Hiến pháp mà nên để quy định trong Luật tổ chức Tòa án nhân dân. 

- Về nhiệm vụt ổng kết công tác xét xử (khoản 3 Điều 104): Có ý kiến đề nghị không nên quy định nhiệm vụ tổng kết công tác xét xử cho Tòa án nhân dân tối cao vì mang nặng tính hành chính.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, Luật tổ chức Tòa án nhân dân đã quy định thẩm quyền tổng kết công tác xét xử của Tòa án nhân dân tối cao và việc thực hiện nhiệm vụ này trong thời gian qua đã góp phần nâng cao chất lượng xét xử và việc áp dụng thống nhất pháp luật trong hoạt động của Tòa án nhân dân các cấp. Vì vậy, đề nghị Quốc hội cho giữ như Dự thảo.

-  Về đề nghị bổ sung thẩm quyền giải thích luật, pháp lệnh và ban hành án lệ: Có ý kiến đề nghị bổ sung thẩm quyền giải thích luật, pháp lệnh và ban hành án lệ cho Tòa án nhân dân tối cao.

Ủy ban DTSĐHP thấy rằng, việc giải thích luật, pháp lệnh là hoạt động có quan hệ với hoạt động lập pháp. Hiến pháp hiện hành giao thẩm quyền này cho Ủy ban thường vụ Quốc hội - cơ quan thường trực, hoạt động thường xuyên của Quốc hội là hợp lý. Vì vậy, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ quy định nội dung này của Hiến pháp hiện hành được thể hiện như trong Dự thảo.

Về đề nghị bổ sung thẩm quyền ban hành án lệ, Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, trên cơ sở các quy định của hệ thống pháp luật nước ta, Tòa án nhân dân tối cao đã và đang thực hiện chức năng tổng kết thực tiễn xét xử và bảo đảm việc áp dụng thống nhất pháp luật. Việc thực hiện chức năng này đã mang lại hiệu quả thiết thực cho các Tòa án thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ của mình. Trong khi đó, việc ban hành và áp dụng án lệ đối với nước ta là vấn đề mới và đang còn có ý kiến khác nhau nên chưa thể quy định trong Hiến pháp mà cần được tiếp tục nghiên cứu và xem xét khi sửa đổi, bổ sung luật.

9.5. Về quan hệ giữa Chánh án Tòa án nhân dân các cấp (Điều 105)

- Có ý kiến đề nghị bổ sung một khoản là “Chánh án Tòa án nhân dân cấp dưới chịu sự lãnh đạo của Chánh án Tòa án nhân dân cấp trên. Chánh án Tòa án nhân dân cấp dưới phải chịu sự lãnh đạo của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao” để tuân thủ nguyên tắc tập trung thống nhất dưới sự lãnh đạo của Đảng từ Trung ương tới địa phương.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, khác với hệ thống tổ chức và chức năng, nhiệm vụ của ngành kiểm sát nhân dân, các Tòa án nhân dân là cơ quan xét xử độc lập, khi xét xử thì Thẩm phán và Hội thẩm độc lập và chỉ tuân theo pháp luật. Mỗi cấp Tòa án có những thẩm quyền theo luật định, quan hệ giữa Tòa án các cấp là quan hệ tố tụng. Để thực hiện cơ chế độc lập và chỉ tuân theo pháp luật thì không thể áp dụng nguyên tắc thống nhất lãnh đạo trong toàn ngành tòa án, do đó, đề nghị Quốc hội cho giữ quy định như Dự thảo.

- Về đề nghị quy định Chánh án Tòa án nhân dân tối cao được bầu trong số đại biểu Quốc hội: Có ý kiến đề nghị bổ sung quy định Chánh án Tòa án nhân dân tối cao được bầu trong số đại biểu Quốc hội.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, việc không quy định Chánh án Tòa án nhân dân tối cao là đại biểu Quốc hội sẽ giúp cho việc có thể lựa chọn người không phải đại biểu Quốc hội làm Chánh án Toà án nhân dân tối cao; đồng thời, sẽ linh hoạt hơn trong việc lựa chọn chức danh mang tính chuyên môn cao này. Ngoài ra, quy định này cũng bảo đảm tính độc lập của cơ quan tư pháp. Thực tiễn lập hiến ở nước ta cũng chưa có bản Hiến pháp nào quy định việc này. Do đó, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ như quy định của Dự thảo.

- Về chế độ báo cáo của Tòa án nhân dân: Có ý kiến đề nghị làm rõ Tòa án khác có báo cáo Hội đồng nhân dân không, sau này khi Tòa án nhân khu vực được thành lập sẽ báo cáo Hội đồng nhân dân nào.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, Hội đồng nhân dân là cơ quan dân cử, đại diện cho người dân tại địa phương. Hội đồng nhân dân có chức năng, nhiệm vụ giám sát hoạt động của các cơ quan nhà nước tại địa phương. Vì vậy, vẫn cần thiết phải có quy định Chánh án các Tòa án khác báo cáo công tác trước Hội đồng nhân dân địa phương, còn Hội đồng nhân dân cụ thể nào sẽ do luật định.

9.6. Về vị trí, chức năng của Viện kiểm sát nhân dân (Điều 107)  

- Về vị trí của Viện kiểm sát nhân dân: Có ý kiến đề nghị làm rõ vị trí của Viện kiểm sát nhân dân trong hệ thống các cơ quan lập pháp, hành pháp, tư pháp. Có loại ý kiến đề nghị Viện kiểm sát là cơ quan hành chính tư pháp hoặc bổ trợ tư pháp; chuyển Viện kiểm sát thành Viện Công tố thuộc Chính phủ; có ý kiến đề nghị Viện kiểm sát là một cơ quan thiết chế độc lập.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, về vấn đề này đa số các ý kiến nhất trí với quy định của Dự thảo. Một số ý kiến khác có quan điểm rất khác nhau về vị trí, chức năng của Viện kiểm sát trong hệ thống tổ chức bộ máy nhà nước. Ở nước ta, quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp. Về nguyên tắc, Quốc hội thực hiện quyền lập pháp, Chính phủ thực hiện quyền hành pháp, Tòa án thực hiện quyền tư pháp; ngoài ra, còn có các thiết chế độc lập khác cũng góp phần tạo nên hệ thống bộ máy nhà nước. Trong quá trình thực hiện các quyền trên sẽ có sự phân công, phối hợp và kiểm soát trong việc thực hiện quyền của các cơ quan nhà nước. Hơn nữa, hiện nay, Viện kiểm sát nhân dân vừa thực hiện chức năng công tố, vừa thực hiện chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp. Do đó, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ quy định như Dự thảo là phù hợp.

- Về quy định chức năng của Viện kiểm sát nhân dân (Điều 107): Có ý kiến đề nghị bổ sung quy định Viện kiểm sát có chức năng kiểm sát việc ban hành văn bản quy phạm pháp luật, kiểm sát việc xử phạt vi phạm hành chính (kiểm sát chung) và thực hiện các nhiệm vụ khác do luật định. 

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001) đã bỏ chức năng kiểm sát chung của Viện kiểm sát nhân dân để cơ quan này tập trung thực hiện tốt chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp. Hơn nữa, hiện nay trong bộ máy nhà nước ta đã có nhiều cơ quan có trách nhiệm kiểm tra, thanh tra, giám sát việc ban hành văn bản quy phạm pháp luật và việc xử lý vi phạm hành chính. Nếu quy định chức năng kiểm sát chung cho Viện kiểm sát thì sẽ gây chồng chéo về chức năng giữa các cơ quan trong bộ máy nhà nước. Hiến pháp cũng không nên quy định “thực hiện những nhiệm vụ khác” vì Hiến pháp là đạo luật cơ bản, chỉ quy định những vấn đề lớn, cơ bản còn các vấn đề khác để luật định. Vì vậy, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho không bổ sung quy định này vào Dự thảo.

9.7. Về đề nghị bổ sung quy định về Ủy ban kiểm sát vào Điều 108

- Có ý kiến đề nghị giữ lại quy định về Ủy ban kiểm sát như Hiến pháp 1992. 

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, Hiến pháp hiện hành có quy định về Ủy ban kiểm sát, tuy nhiên Viện kiểm sát nhân dân thực hiện nguyên tắc quản lý đặc thù là lãnh đạo tập trung, thống nhất trong ngành, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao chịu trách nhiệm trước Quốc hội về hoạt động của ngành kiểm sát. Hơn nữa phần quy định về Tòa án trong Dự thảo cũng không quy định về Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao. Do đó, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ quy định như Dự thảo.

9.8. Về sự độc lập của Kiểm sát viên (Điều 109)  

- Có ý kiến đề nghị cần quy định khi thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp thì Kiểm sát viên phải có sự độc lập và chỉ tuân theo pháp luật.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, hoạt động thực hành quyền công tố và thực hiện kiểm sát hoạt động tư pháp của Kiểm sát viên không chỉ tuân theo pháp luật mà còn chịu sự chỉ đạo của Viện trưởng, mọi hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân đều đặt dưới sự lãnh đạo của Viện trưởng. Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân phải chịu trách nhiệm về toàn bộ hoạt động của Viện kiểm sát do mình lãnh đạo trước Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao. Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao chịu trách nhiệm về hoạt động của toàn ngành kiểm sát trước Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội, Chủ tịch nước. Chính vì thế, để thực hiện nguyên tắc tập trung thống nhất lãnh đạo trong ngành kiểm sát, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ quy định nội dung này như trong Dự thảo.

10. Về chính quyền địa phương (Chương IX)

Trong Dự thảo sửa đổi Hiến pháp trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 5, Ủy ban DTSĐHP đã trình Quốc hội 2 phương án về chính quyền địa phương. Theo đó, Phương án 1 quy định một cách khái quát để tạo cơ sở hiến định cho việc đổi mới căn bản mô hình tổ chức chính quyền địa phương; Phương án 2 giữ các quy định hiện hành của Hiến pháp năm 1992 về các đơn vị hành chính và mô hình chính quyền địa phương của nước ta.

Qua tổng hợp ý kiến, đa số ý kiến nhân dân, đại biểu Quốc hội và các cơ quan, tổ chức hữu quan tán thành với sự cần thiết phải đổi mới mô hình tổ chức chính quyền địa phương để thể chế hóa các nghị quyết của Đảng và đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong tình hình mới. Tuy nhiên, theo ý kiến của các đại biểu Quốc hội thì cả 2 phương án mà Dự thảo đưa ra đều chưa phù hợp với yêu cầu đó[23]. Phương án 1 thì chưa làm rõ được mô hình tổ chức chính quyền địa phương phù hợp với đặc điểm nông thôn, đô thị, hải đảo; còn Phương án 2 thì không đáp ứng được yêu cầu đổi mới tổ chức chính quyền địa phương theo nghị quyết của Đảng và thực tiễn đặt ra.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, quy định về chính quyền địa phương trong Hiến pháp là vấn đề rất quan trọng, cần cân nhắc kỹ cả về lý luận và thực tiễn. Hiện tại, chúng ta đang trong quá trình thực hiện thí điểm mà chưa có sự tổng kết, đánh giá việc không tổ chức Hội đồng nhân dân huyện, quận, phường theo Nghị quyết số 26/2008/QH12 của Quốc hội và bước đầu thí điểm xây dựng mô hình chính quyền đô thị, chính quyền ở đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt ở một số địa phương. Vì vậy, sau kỳ họp Quốc hội, Ủy ban DTSĐHP đã tổ chức một số hội nghị, hội thảo, tọa đàm khoa học với sự tham gia của các đại biểu Quốc hội, đại diện lãnh đạo Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân nhiều tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, các chuyên gia, các nhà khoa học để thảo luận, tham vấn ý kiến về chế định chính quyền địa phương trong Dự thảo sửa đổi Hiến pháp.

Trên cơ sở nghiên cứu, tiếp thu ý kiến của nhân dân, ý kiến của đại biểu Quốc hội và các cơ quan, tổ chức hữu quan, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho chỉnh lý chế định chính quyền địa phương theo hướng sau đây:

10.1. Về đơn vị hành chính (Điều 110)

Dự thảo tiếp tục giữ quy định về các đơn vị hành chính tại Điều 118 của Hiến pháp năm 1992 nhằm tạo sự thống nhất, đồng bộ và ổn định trong cả nước; bổ sung quy định về đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt như Dự thảo.

10.2. Về tổ chức chính quyền địa phương (Điều 111)

Trên cơ sở bám sát các văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ X là “phân định lại thẩm quyền đối với chính quyền nông thôn, đô thị, hải đảo” và Kết luận số 64-KL/TW của Hội nghị lần thứ 7 Ban chấp hành Trung ương khóa XI là “nghiên cứu về tổ chức chính quyền địa phương (có phân biệt tổ chức chính quyền đô thị và chính quyền nông thôn),… tổ chức chính quyền phù hợp với các địa phương có tính đặc thù, như đặc khu kinh tế, hải đảo”; đồng thời tham khảo kinh nghiệm thực tiễn thực hiện thí điểm không tổ chức Hội đồng nhân dân huyện, quận, phường theo Nghị quyết số 26/2008/QH12 của Quốc hội và kết quả nghiên cứu các đề án về mô hình chính quyền đô thị, chính quyền ở đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt đang được xây dựng ở một số địa phương,... Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho quy định về tổ chức chính quyền địa phương tại Điều 111 như sau:

“1. Chính quyền địa phương tổ chức ở các đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam phù hợp với đặc điểm nông thôn, đô thị, hải đảo, đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt.

2. Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân được thành lập để thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương trong phạm vi được phân cấp, phân quyền do luật định.”

10.3. Về phân cấp, phân quyền giữa trung ương và địa phương (Điều 112)

Dự thảo sửa đổi Hiến pháp đã xác định những nguyên tắc cơ bản về phân cấp, phân quyền giữa chính quyền trung ương và chính quyền địa phương sao cho vừa bảo đảm quyền quản lý thống nhất của Trung ương, vừa bảo đảm quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của địa phương. Theo đó, Hiến pháp quy định nguyên tắc để làm cơ sở cho luật định những công việc thuộc thẩm quyền của trung ương, do trung ương đảm nhiệm (như quốc phòng, an ninh, ngoại giao,…), những công việc thuộc thẩm quyền của địa phương và những công việc thuộc thẩm quyền của cả trung ương và địa phương nhưng có cơ chế kiểm soát rõ ràng và bảo đảm một việc chỉ do một cơ quan hoặc cấp chính quyền chịu trách nhiệm chính. 

10.4. Về tính chất của Hội đồng nhân dân (Điều 113)

Qua thảo luận, có 2 loại ý kiến như sau:

Loại ý kiến thứ nhất cho rằng việc quy định Hội đồng nhân dân là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương xuất phát từ việc Hội đồng nhân dân là cơ quan do nhân dân ở địa phương bầu ra, đại diện cho nhân dân địa phương,  chịu trách nhiệm trước nhân dân; Hội đồng nhân dân quyết định các biện pháp bảo đảm thi hành nghiêm chỉnh Hiến pháp và pháp luật ở địa phương, các vấn đề quan trọng của địa phương theo phân cấp và giám sát hoạt động của các cơ quan nhà nước tại địa phương. Hơn nữa, thực tiễn thi hành các Hiến pháp trước đây cho thấy quy định Hội đồng nhân dân là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương đã khẳng định đúng vị trí, vai trò của Hội đồng nhân dân. Quy định này không những không làm phân tán quyền lực mà còn góp phần làm cho quyền lực nhà nước ở nước ta được bảo đảm thống nhất;

Loại ý kiến thứ hai đề nghị không quy định tính chất quyền lực nhà nước của Hội đồng nhân dân, vì ở cấp địa phương, chính quyền không thể tổ chức theo mối quan hệ ba quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp như ở cấp trung ương. Mặt khác, quyền lực nhà nước là thống nhất, mỗi cấp chính quyền không thể là một cấp quyền lực khác nhau, điều này dẫn đến phân tán quyền lực. Hơn nữa, chính quyền địa phương gồm Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân, nếu chỉ quy định Hội đồng nhân dân là cơ quan quyền lực nhà nước sẽ không thấy được vai trò của Ủy ban nhân dân và mối quan hệ biện chứng giữa 2 thiết chế này.

Ủy ban DTSĐHP tán thành loại ý kiến thứ nhất và đề nghị Quốc hội cho giữ quy định về tính chất quyền lực nhà nước của Hội đồng nhân dân như quy định của Hiến pháp hiện hành được thể hiện như trong Dự thảo.

10.5. Về Ủy ban nhân dân (Điều 114)

Dự thảo xác định Uỷ ban nhân dân do Hội đồng nhân dân cùng cấp bầu hoặc do Hội đồng nhân dân cấp trên trực tiếp phê chuẩn theo đề nghị của Chủ tịch Ủy ban nhân dân cùng cấp, là cơ quan chấp hành của Hội đồng nhân dân, cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương, chịu trách nhiệm trước Hội đồng nhân dân và cơ quan hành chính nhà nước cấp trên. Uỷ ban nhân dân tổ chức việc thi hành Hiến pháp và pháp luật ở địa phương; tổ chức thực hiện nghị quyết của Hội đồng nhân dân và thực hiện các nhiệm vụ do cơ quan nhà nước cấp trên giao.

11. Về Hội đồng Hiến pháp, Hội đồng bầu cử quốc gia, Kiểm toán Nhà nước (Chương X)

11.1. Về Hội đồng Hiến pháp (Điều 120 Dự thảo trình Quốc hội)

Dự thảo Hiến pháp trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 5 có 2 phương án về cơ chế bảo vệ Hiến pháp. Theo đó, Phương án 1 là tiếp tục hoàn thiện cơ chế bảo vệ Hiến pháp hiện hành, tăng cường trách nhiệm của Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội, Hội đồng dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội và các cơ quan khác của Nhà nước trong việc bảo vệ Hiến pháp; Phương án 2 đề nghị cùng với việc tiếp tục khẳng định và hoàn thiện cơ chế bảo vệ Hiến pháp hiện hành, Dự thảo đề xuất việc thành lập Hội đồng Hiến pháp với chức năng chuyên trách bảo vệ Hiến pháp. 

Qua thảo luận, các ý kiến cho rằng, việc bảo vệ Hiến pháp là một yêu cầu của Nhà nước pháp quyền, phù hợp với nguyên tắc kiểm soát quyền lực đã được xác định trong Cương lĩnh và các nghị quyết của Đại hội Đảng lần thứ X, XI. Trong quá trình xây dựng và lấy ý kiến về Dự thảo sửa đổi Hiến pháp, nhiều ý kiến nhân dân, của một số cơ quan, tổ chức hữu quan và ý kiến của nhiều chuyên gia tán thành về quy định Hội đồng Hiến pháp trong Dự thảo nhưng cần cân nhắc một số nội dung cụ thể về thẩm quyền, về tổ chức và hoạt động của cơ quan này, nhất là mối quan hệ giữa Hội đồng Hiến pháp với các cơ quan khác của Nhà nước trong việc bảo vệ Hiến pháp.

Tại kỳ họp thứ 5, kết quả xin ý kiến đại biểu Quốc hội bằng phiếu thì bên cạnh các ý kiến tán thành với phương án 2 thành lập Hội đồng Hiến pháp[24], đa số ý kiến đại biểu Quốc hội tán thành với phương án 1 là tiếp tục hoàn thiện, nâng cao hiệu quả của cơ chế bảo vệ Hiến pháp hiện hành mà không thành lập Hội đồng Hiến pháp[25].

Trên cơ sở nghiên cứu ý kiến của nhân dân, ý kiến của đại biểu Quốc hội và các cơ quan, tổ chức hữu quan, Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, việc thành lập Hội đồng Hiến pháp là vấn đề mới, lại đang còn có nhiều ý kiến khác nhau, nên trong điều kiện hiện nay ở nước ta, cần tiếp tục hoàn thiện cơ chế bảo vệ Hiến pháp hiện hành, trong đó, tăng cường trách nhiệm của Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội, nhất là Ủy ban pháp luật của Quốc hội và các cơ quan khác của Nhà nước trong việc bảo vệ Hiến pháp là phù hợp. Vì vậy, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội không bổ sung quy định Hội đồng Hiến pháp vào Dự thảo. 

11.2. Về Hội đồng bầu cử quốc gia (Điều 117) (Điều 121 Dự thảo trình Quốc hội)

Qua thảo luận, có ý kiến tán thành việc thành lập Hội đồng bầu cử quốc gia như Dự thảo. Ý kiến khác không nhất trí với quy định về Hội đồng bầu cử quốc gia vì cơ quan này hoạt động không thường xuyên, đề nghị quy định trong Luật bầu cử. 

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, việc bổ sung chế định Hội đồng bầu cử quốc gia là nhằm thể hiện đầy đủ, sâu sắc hơn chủ quyền nhân dân, tạo cơ chế để nhân dân thực hiện đầy đủ quyền làm chủ của mình, thể chế hóa một trong những chủ trương của Đảng là “tăng cường hình thức dân chủ trực tiếp theo hướng hoàn thiện chế định bầu cử…”; “nghiên cứu, bổ sung một số thiết chế độc lập như cơ quan Kiểm toán Nhà nước, cơ quan bầu cử quốc gia”.

 Với tinh thần đó, Ủy ban DTSĐHP đã chỉ đạo các cơ quan nghiên cứu, hoàn thiện quy định về thiết chế này như Dự thảo và đề nghị Quốc hội cho giữ quy định về Hội đồng bầu cử quốc gia trong Dự thảo. Các quy định về tổ chức, nhiệm vụ, quyền hạn cụ thể của Hội đồng bầu cử quốc gia và số lượng thành viên Hội đồng bầu cử quốc gia sẽ do luật định.

11.3. Về Kiểm toán Nhà nước (Điều 118) (Điều 122 Dự thảo trình Quốc hội

Qua thảo luận, các ý  kiến cơ bản tán thành với quy định của Dự thảo. Có ý kiến đề nghị sửa đổi, bổ sung một số nội dung cụ thể về chức năng, nhiệm vụ của Kiểm toán Nhà nước; nhiệm kỳ của Tổng Kiểm toán, chức năng nhiệm vụ của Kiểm toán viên…

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, quy định về Kiểm toán Nhà nước như Dự thảo là phù hợp với chức năng, nhiệm vụ của Kiểm toán Nhà nước hiện hành, đồng thời cũng phù hợp với tính chất hoạt động của Kiểm toán Nhà nước theo thông lệ, luật pháp quốc tế và nhiều nước trên thế giới. Hiến pháp cũng chỉ nên ghi nhận địa vị pháp lý, nguyên tắc hoạt động của cơ quan Kiểm toán trong Hiến pháp để làm căn cứ cho việc quy định các vấn đề cụ thể trong luật. Vì vậy, Ủy ban DTSĐHP đề nghị Quốc hội cho giữ quy định về Kiểm toán Nhà nước như Dự thảo.

12. Về hiệu lực của Hiến pháp và việc ban hành Nghị quyết thi hành Hiến pháp

Nhiều ý kiến đề nghị Quốc hội ban hành Nghị quyết về việc thi hành Hiến pháp để quy định thời điểm có hiệu lực của Hiến pháp và các điều khoản chuyển tiếp khi Hiến pháp có hiệu lực. Ý kiến khác đề nghị quy định thời điểm có hiệu lực của Hiến pháp ngay trong Hiến pháp.

Qua nghiên cứu, Ủy ban DTSĐHP thấy rằng, các bản Hiến pháp trước đây của nước ta (Hiến pháp năm 1946, 1959, 1980 và 1992) đều không quy định thời điểm có hiệu lực của Hiến pháp trong bản Hiến pháp; cùng với việc thông qua Hiến pháp, Quốc hội ban hành Nghị quyết thi hành Hiến pháp, trong đó xác định thời điểm có hiệu lực của Hiến pháp. Vì vậy, Ủy ban DTSĐHP đề nghị không quy định thời điểm có hiệu lực trong Hiến pháp mà Quốc hội ban hành Nghị quyết thi hành Hiến pháp với nội dung cụ thể như: hiệu lực Hiến pháp, một số vấn đề chuyển tiếp và việc tổ chức thi hành Hiến pháp (xin xem Tờ trình của Ủy ban thường vụ Quốc hội về dự thảo Nghị quyết quy định một số điểm thi hành Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2013)).

Ngoài các vấn đề đã báo cáo, giải trình trên đây, căn cứ vào ý kiến của nhân dân và ý kiến của các vị đại biểu Quốc hội, Ủy ban DTSĐHP đã rà soát, tiếp thu, chỉnh lý cả về nội dung và kỹ thuật lập hiến các quy định trong Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992.  

*

*         *

Trên đây là Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 trên cơ sở ý kiến của nhân dân và ý kiến của các vị đại biểu Quốc hội, Ủy ban dự thảo sửa đổi Hiến pháp xin kính trình Quốc hội xem xét, quyết định.

Kính gửi: Các vị đại biểu Quốc hội,

Thực hiện Nghị quyết của Quốc hội về tổ chức lấy ý kiến nhân dân về Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992, ngày 02/01/2013, Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 đã được công bố trên các phương tiện thông tin đại chúng để lấy ý kiến nhân dân. Các cơ quan, tổ chức, địa phương đã tổ chức triển khai việc lấy ý kiến nhân dân một cách khẩn trương, đồng bộ, dân chủ, rộng khắp và đúng tiến độ. Việc lấy ý kiến nhân dân về Dự thảo sửa đổi Hiến pháp được xác định là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của năm 2013, đã thu hút và nhận được sự quan tâm sâu sắc, đồng tình ủng hộ của đông đảo các tầng lớp nhân dân. Dự thảo sửa đổi Hiến pháp đã được phổ biến, tuyên truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng và được tổ chức góp ý bằng nhiều hình thức thích hợp và đã được chuyển đến từng hộ gia đình, đến công nhân, học sinh, sinh viên ở các trường đại học, cao đẳng, đến các tổ viên, hội viên của các tổ chức đoàn thể xã hội. Dự thảo sửa đổi Hiến pháp cũng đã được gửi xin ý kiến các đồng chí nguyên lãnh đạo chủ chốt của Đảng, Nhà nước.

Hoạt động lấy ý kiến nhân dân về Dự thảo sửa đổi Hiến pháp đã thực sự là đợt sinh hoạt chính trị - pháp lý dân chủ, sâu rộng trong các tầng lớp nhân dân và cả hệ thống chính trị. Việc lấy ý kiến nhân dân không chỉ huy động được sự tham gia tích cực của nhân dân ở trong nước và đồng bào Việt Nam ở nước ngoài để góp ý, hoàn thiện Dự thảo mà còn phát huy quyền làm chủ của nhân dân, nâng cao nhận thức và ý thức trách nhiệm của mỗi cá nhân, cơ quan, tổ chức đối với việc xây dựng Dự thảo Hiến pháp, cũng như thực thi Hiến pháp sau này.

Với sự tham gia tích cực của các tầng lớp nhân dân, theo báo cáo của các cơ quan, tổ chức hữu quan, tính đến nay, đã có hơn 26.091.000 lượt ý kiến góp ý của nhân dân về Dự thảo sửa đổi Hiến pháp, với hơn 28.000 hội nghị, hội thảo, tọa đàm được tổ chức[1]. Ủy ban dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 (Ủy ban DTSĐHP) đã tập hợp, tổng hợp đầy đủ, kịp thời, khách quan, trung thực ý kiến của nhân dân (xin xem Báo cáo tổng hợp ý kiến nhân dân về Dự thảo sửa đổi Hiến pháp của Uỷ ban DTSĐHP – hơn 800 trang, Báo cáo tổng hợp ý kiến nhân dân về Dự thảo sửa đổi Hiến pháp của các cơ quan của Quốc hội, Chính phủ, Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Kiểm toán Nhà nước, các cơ quan của Trung ương Đảng, Ủy ban trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và một số tổ chức chính trị - xã hội, Liên hiệp các hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam - khoảng 1600 trang). Nhìn chung, ý kiến của nhân dân tán thành với các nội dung cơ bản của Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 do Ủy ban DTSĐHP công bố, đồng thời nhân dân cũng góp nhiều ý kiến tâm huyết, trí tuệ và trách nhiệm vào các nội dung cụ thể của Dự thảo.

Trên cơ sở ý kiến của nhân dân, ý kiến của Ủy ban thường vụ Quốc hội, Chính phủ, Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Ủy ban trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các cơ quan, tổ chức hữu quan, bám sát Cương lĩnh và các nghị quyết của Đảng, Ủy ban DTSĐHP đã nghiên cứu, giải trình, tiếp thu, chỉnh lý Dự thảo sửa đổi Hiến pháp trình Quốc hội cho ý kiến tại kỳ họp này. Những ý kiến góp ý của nhân dân rất đa dạng, phong phú cả về nội dung và kỹ thuật lập hiến. Trong Báo cáo này, Ủy ban DTSĐHP xin hệ thống hóa thành những loại ý kiến, những nhóm vấn đề nổi lên, còn có ý kiến khác nhau để giải trình việc tiếp thu, chỉnh lý; còn những ý kiến góp ý cụ thể, chi tiết về từng điều, khoản cụ thể, xin xem trong Báo cáo tổng hợp ý kiến nhân dân về Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 đã được gửi đến các vị đại biểu Quốc hội.

I. CÁC VẤN ĐỀ CHUNG

1. Về sự cần thiết phải sửa Hiến pháp năm 1992

Qua tổng hợp ý kiến nhân dân, hầu hết các ý kiến đều nhất trí với việc sửa đổi Hiến pháp năm 1992 để phù hợp với yêu cầu phát triển đất nước trong thời kỳ mới, phù hợp với yêu cầu mở cửa, hội nhập với thế giới. Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, Hiến pháp năm 1992 là Hiến pháp của thời kỳ đầu đổi mới đất nước, đến nay đất nước ta đã có nhiều thay đổi trong bối cảnh quốc tế đang có những biến đổi to lớn, phức tạp và sâu sắc, vì vậy việc sửa đổi Hiến pháp năm 1992 đã phù hợp với nguyện vọng của nhân dân cả nước có một bản Hiến pháp đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong thời kỳ mới, khắc phục được những hạn chế, bất cập của Hiến pháp hiện hành.

2. Về quan điểm chỉ đạo xây dựng Hiến pháp

Về quan điểm chỉ đạo xây dựng Hiến pháp, qua thảo luận có các loại ý kiến sau đây:

- Có ý kiến tán thành với các quan điểm chỉ đạo xây dựng Hiến pháp được xác định trong các nghị quyết của Đảng và Quốc hội.

- Có ý kiến cho rằng để Hiến pháp có giá trị lâu dài, bền vững thì không nên quy định những nội dung chưa được lịch sử kiểm chứng hoặc cần khuyến khích có thêm một vài Hiến pháp mẫu và được trao đổi công khai để mọi người so sánh, đối chứng qua đó tối ưu hóa sự lựa chọn của nhân dân, hoặc xây dựng Hiến pháp mới trên cơ sở tinh thần và nội dung của Hiến pháp năm 1946 là Hiến pháp do Bác Hồ chỉ đạo việc xây dựng.

- Có ý kiến đề nghị việc xây dựng Hiến pháp phải dựa trên quan điểm: dân chủ - khoa học - tiến bộ là 3 yếu tố căn bản, cần và đủ cho một bản Hiến pháp.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, Hiến pháp là đạo luật cơ bản, là văn kiện chính trị - pháp lý quan trọng quy định về những vấn đề lớn, cơ bản, có tầm chiến lược lâu dài của đất nước. Trên cơ sở lý luận khoa học của chủ nghĩa Mác - Lênin và  tư tưởng Hồ Chí minh và thực tiễn cách mạng nước ta, việc sửa đổi, bổ sung Hiến pháp năm 1992 đã căn cứ vào tổng kết việc thi hành Hiến pháp năm 1992 và các đạo luật có liên quan; căn cứ vào định hướng, nội dung của Cương lĩnh và các văn kiện khác của Đảng; tiếp tục kế thừa những quy định của Hiến pháp năm 1992 và của các bản Hiến pháp trước đây còn phù hợp; sửa đổi, bổ sung những vấn đề thực sự cần thiết, phù hợp với tình hình mới đã được văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng xác định.

Về ý kiến đề nghị cần khuyến khích có thêm một vài Hiến pháp mẫu và được trao đổi công khai để mọi người so sánh, đối chứng qua đó tối ưu hóa sự lựa chọn của nhân dân, Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, theo Nghị quyết của Quốc hội thì Dự thảo sửa đổi Hiến pháp được công bố lấy ý kiến nhân dân là Dự thảo đã được nghiên cứu tiếp thu, chỉnh lý theo ý kiến của đại biểu Quốc hội tại kỳ họp thứ 4 (tháng 11/2012) và phạm vi lấy ý kiến nhân dân là về toàn bộ nội dung của Dự thảo, nhân dân được tự do thể hiện quan điểm, chính kiến của mình về mọi quy định trong Dự thảo sửa đổi Hiến pháp và có thể đề xuất phương án sửa đổi, bổ sung đối với những quy định này. Quá trình lấy ý kiến nhân dân cho thấy, nhiều tổ chức, cá nhân đã góp ý về toàn bộ nội dung Dự thảo, trong đó đề xuất cả phương án sửa đổi, bổ sung cụ thể về từng quy định. Ủy ban DTSĐHP trân trọng ghi nhận và tổng hợp tất cả ý kiến đóng góp của nhân dân. Bên cạnh đó, quá trình soạn thảo Ủy ban DTSĐHP cũng tham khảo và nghiên cứu Hiến pháp của nhiều nước trên thể giới để chắt lọc những điểm, những quy định, những nội dung phù hợp với đặc thù Việt Nam. Vì vậy, việc đề nghị công bố thêm một vài Hiến pháp mẫu để nhân dân so sánh, đối chiếu là không cần thiết.

Về đề nghị việc xây dựng Hiến pháp phải dựa trên quan điểm: dân chủ - khoa học – tiến bộ, Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, việc xây dựng Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 đã thể hiện đầy đủ các yếu tố này thể hiện qua việc tổng kết 20 năm thi hành Hiến pháp, qua việc tổ chức xây dựng Dự thảo, qua việc tổ chức lấy ý kiến toàn dân về Dự thảo sửa đổi Hiến pháp và điều quan trọng nhất là Dự thảo đã thể hiện đầy đủ nội dung của các yếu tố nói trên, đặc biệt là quy định trong chương về quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân; trong việc thiết kế tổ chức bộ máy nhà nước theo hướng kiểm soát quyền lực giữa các cơ quan thực hiện quyền lập, hành pháp, tư pháp và qua các thiết chế hiến định độc lập …

3. Về tên gọi của Hiến pháp

Về tên gọi của Hiến pháp, có các loại ý kiến sau đây:

- Có ý kiến tán thành với tên gọi là Hiến pháp nước CHXHCN Việt Nam năm 1992 (sửa đổi năm 2013);

- Có ý kiến đề nghị,  với những nội dung được sửa đổi, bổ sung thì đây là bản Hiến pháp mới “Hiến pháp nước CHXHCN Việt Nam năm 2013”, không thể sử dụng tên gọi là Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2013). Bởi vì, so với lần sửa đổi, bổ sung năm 2001, thì việc sửa đổi, bổ sung lần này với quy mô lớn hơn, toàn diện hơn, trong đó có nhiều quy định lần đầu tiên được đưa vào Hiến pháp. Vì vậy, xét về thực chất, đây không phải là một bản Dự thảo Hiến pháp (sửa đổi) mà là một bản Dự thảo Hiến pháp mới.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, Dự thảo sửa đổi Hiến pháp được kế thừa, phát triển các quy định của Hiến pháp năm 1992, hoàn thiện hơn về mọi phương diện để phúc đáp một cách toàn diện yêu cầu của việc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa trong giai đoạn mới của cách mạng Việt Nam. Tuy nhiên, phạm vi sửa đổi, mức độ sửa đổi sẽ được Quốc hội xem xét, quyết định. Vì vậy, tên gọi của Hiến pháp sẽ do Quốc hội quyết định khi thông qua Dự thảo Hiến pháp phù hợp với phạm vi nội dung được sửa đổi, bổ sung.

4. Về phạm vi sửa đổi, bổ sung

Về phạm vi sửa đổi, bổ sung của Dự thảo sửa đổi Hiến pháp, có các loại ý kiến sau đây:

- Có ý kiến tán thành phạm vi, mức độ sửa đổi, bổ sung Hiến pháp, bảo đảm tính toàn diện, phù hợp với kết quả tổng kết thành tựu 25 năm đổi mới đất nước và thực tiễn phát triển đất nước trong giai đoạn mới.

- Có ý cho rằng Dự thảo sửa đổi Hiến pháp chưa có những quy định sửa đổi mang tính đột phá, một số điểm mới đưa vào Dự thảo nhưng chưa được thực tiễn kiểm nghiệm, chưa đủ căn cứ khoa học, chưa tạo được sự thống nhất cao trong nhận thức. Chẳng hạn như chưa làm rõ cơ chế kiểm soát việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp cũng như cơ chế để nhân dân tham gia kiểm soát quyền lực. Dự thảo đã khẳng định các nguyên tắc về chủ quyền của nhân dân nhưng chưa có quy định về quyền phúc quyết Hiến pháp của nhân dân để thể hiện rõ hơn nữa vai trò của nhân dân trong việc xây dựng Hiến pháp. Quy định về tổ chức chính quyền địa phương quá khái quát, chưa đáp ứng yêu cầu của Nghị quyết Đại hội Đảng XI, chưa tháo gỡ được những bất cập mà việc tổng kết thi hành Hiến pháp năm 1992 đã chỉ ra.

- Có ý kiến cho rằng, các chế định trong Hiến pháp năm 1992 cho đến nay vẫn đang phù hợp, qua tổng kết việc thi hành Hiến pháp năm 1992 cho thấy một số chế định chưa được thực thi hiệu quả là do việc tổ chức thực hiện chưa nghiêm chứ không hẳn là bất cập từ quy định của Hiến pháp. Vì vậy, cần cân nhắc xem đối với một số nội dung trong Hiến pháp không thực hiện được là do tổ chức thực hiện không nghiêm hay do quy định của Hiến pháp chưa phù hợp. 

Về phạm vi sửa đổi, bổ sung Hiến pháp, Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, sửa đổi Hiến pháp là công việc hệ trọng của Đảng, của đất nước. Do vậy, việc sửa đổi Hiến pháp năm 1992 phải dựa trên kết quả tổng kết thi hành Hiến pháp, quán triệt đầy đủ mục đích, yêu cầu, quan điểm, định hướng nêu trong Nghị quyết Hội nghị Trung ương 2, Kết luận của Hội nghị Trung ương 5, Nghị quyết của Quốc hội về việc sửa đổi Hiến pháp năm 1992, theo đó chỉ sửa đổi những vấn đề đã rõ, được thực tiễn chứng minh là đúng, đã có đủ cơ sở, tạo được sự thống nhất cao; tuy nhiên, đối với những vấn đề mới đặt ra hoặc có những quy định của Hiến pháp không còn phù hợp cũng đòi hỏi phải được nghiên cứu sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với tình mới.

5. Về bố cục của Dự thảo sửa đổi Hiến pháp

Về bố cục của Dự thảo sửa đổi Hiến pháp có các loại ý kiến sau đây:

- Có ý kiến hoàn toàn nhất trí với bố cục của Dự thảo, kết cấu như vậy là khoa học, chặt chẽ; kế thừa những quy định cơ bản, còn phù hợp của Hiến pháp hiện hành, đặc biệt là đã đưa chương quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân lên Chương II.

- Có ý kiến đề nghị tách hoặc hoán đổi vị trí của một số chương trong Dự thảo, chẳng hạn như tách Chương III thành Chương: Kinh tế, khoa học, công nghệ, tài nguyên, môi trường và  Chương: Xã hội, văn hóa, giáo dục, hoặc đề nghị đưa Chương: Bảo vệ Tổ quốc lên sau Chương: Quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân rồi mới đến Chương: kinh tế, văn hóa, xã hội; hoặc Chương V và Chương X nên ghép lại thành một chương thì phù hợp hơn, vì Chương V nội dung nói về Quốc hội và Chương X nội dung nói về các cơ quan do Quốc hội thành lập; hoặc tách Chương Tòa án nhân dân, Viện Kiểm sát nhân dân thành hai chương riêng biệt cho hai thiết chế này để thể hiện rõ hơn quyền công tố của Viện kiểm sát nhân dân, thể hiện tính độc lập của hai hệ thống cơ quan nhà nước…

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, bố cục và kết cấu như vậy là khoa học, chặt chẽ, đã kế thừa được những quy định cơ bản, còn phù hợp của Hiến pháp hiện hành, đặc biệt là đã đưa Chương II “Quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân” và chuyển về đặt sau Chương I: Chế độ chính trị để phản ánh đúng ý nghĩa, tầm quan trọng của vấn đề quyền con người, quyền công dân trong Hiến pháp. Bên cạnh đó, việc đưa Chương III: Kinh tế, xã hội, văn hóa, giáo dục, khoa học, công nghệ và môi trường đã làm cho cấu trúc Hiến pháp gọn hơn, cô đọng và súc tích hơn, thể hiện được mối quan hệ hữu cơ, gắn bó giữa các lĩnh vực kinh tế, xã hội, văn hóa, giáo dục, khoa học, công nghệ; bảo đảm tính cân đối với các chương khác của Hiến pháp, tránh quy định cắt khúc, dàn trải các nội dung về kinh tế, xã hội, văn hóa... ở các chương khác nhau. Về đề nghị tách Chương: Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân thành hai chương riêng biệt, Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, việc để hai thiết chế này trong cùng một chương là kế thừa kết cấu của Hiến pháp hiện hành, mặc dù hai thiết chế là hai thiết chế độc lập trong bộ máy nhà nước nhưng hoạt động của các thiết chế này liên quan chặt chẽ, bổ sung cho nhau trong việc bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân. 

Vì vậy, việc hoàn đổi vị trí các chương trong Dự thảo là không cần thiết vì các vị trí này về cơ bản đã kế thừa kết cấu hợp lý của Hiến pháp hiện hành.

6. Về kỹ thuật lập hiến

Về kỹ thuật lập hiến, có các loại ý kiến sau đây:

- Có ý kiến cho rằng, ngôn ngữ của Dự thảo sửa đổi Hiến pháp đã thể hiện đúng ngôn ngữ luật cô đọng, chính xác, rõ ràng, chặt chẽ hơn, không sa vào lập luận, giải thích.

- Có  ý kiến đề nghị viết ngắn gọn, dễ hiểu đối với mọi tầng lớp nhân dân, các quy định không mập mờ hoặc quá hàn lâm, quy định của Hiến pháp phải có tính khả thi cao, còn quá nhiều quy định còn sử dụng cụm từ “theo quy định của luật” hoặc “do pháp luật quy định” làm giảm hiệu lực tối cao đối với các quy định của Hiến pháp.

- Có ý kiến cho rằng, sắp xếp chương, điều trong Dự thảo sửa đổi Hiến pháp chưa khoa học, còn trùng lắp về nội dung, thứ tự sắp xếp cũng cần phải xem xét.

Ủy ban DTSĐHP xin tiếp thu ý kiến đóng góp của nhân dân để rà soát lại những vấn đề về kỹ thuật văn bản, câu chữ trong các chương, điều của Dự thảo sửa đổi Hiến pháp; đồng thời nghiên cứu, tham khảo, tiếp thu có chọn lọc kinh nghiệm lập hiến của một số nước trên thế giới về cách thể hiện, kỹ thuật trình bày Hiến pháp để các quy định của Hiến pháp được thể hiện rõ ràng, được hiểu một cách thống nhất có tính ổn định lâu dài, không sử dụng các thuật ngữ trừu tượng, đa nghĩa làm cho Hiến pháp thực sự là đạo luật cơ bản của Nhà nước. Tuy nhiên, do phạm vi quy định của Hiến pháp rất rộng bao gồm nhiều lĩnh vực khác nhau nên cách thể hiện các quy định trong Hiến pháp cần có độ linh hoạt phù hợp. Vì vậy, kỹ thuật lập hiến trong Dự thảo sửa đổi Hiến pháp đã thể hiện theo hướng:

- Những vấn đề có tính nguyên tắc cần thể hiện khái quát, cô đọng, súc tích.

- Những vấn đề về vị trí, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan nhà nước cần được quy định rõ; quy trình, thủ tục, cách thức tổ chức thực hiện chức năng, nhiệm vụ cần để luật điều chỉnh.

- Một số chủ trương, chính sách cụ thể về phát triển ngành, lĩnh vực (kinh tế, văn hóa, giáo dục, khoa học, công nghệ, y tế, thể dục, thể thao) không quy định trong Hiến pháp mà để luật điều chỉnh để bảo đảm tính linh hoạt trong bổ sung, hoàn chỉnh chủ trương, chính sách và trong quản lý, điều hành. 

II. VỀ LỜI NÓI ĐẦU

Qua tổng hợp ý kiến nhân dân, có nhiều ý kiến nhân dân đóng góp về vấn đề này, tập trung vào 4 loại ý kiến về Lời nói đầu như sau:

- Loại ý kiến thứ nhất tán thành với Lời nói đầu như Dự thảo nhưng đề nghị chỉnh sửa về mặt kỹ thuật cho ngắn gọn, khái quát, chính xác hơn và tránh trùng lặp.

- Loại ý kiến thứ hai đề nghị bổ sung vào Lời nói đầu các mốc quan trọng trong lịch sử dựng nước và giữ nước, nêu khái quát về lịch sử lập hiến nước ta.

- Loại ý kiến thứ ba đề nghị nêu rõ các thành tựu trong công cuộc xây dựng, bảo vệ, đổi mới đất nước; đề nghị lời nói đầu phải được thể hiện mang tính chất tuyên xưng của nhân dân Việt Nam với thế giới.

- Loại ý kiến thứ tư đề nghị viết lại Lời nói đầu thật cô đọng, súc tích theo hướng ghi nhận một cách tổng quát mục tiêu sửa đổi Hiến pháp, định hướng phát triển của đất nước và vai trò của nhân dân trong việc xây dựng và thi hành Hiến pháp.

Ủy ban DTSĐHP thấy rằng, Lời nói đầu là một bộ phận quan trọng của mỗi bản Hiến pháp. Tùy thuộc vào truyền thống dân tộc, lịch sử lập hiến của mỗi quốc gia mà Lời nói đầu được soạn thảo với nội dung, độ dài, kỹ thuật thể hiện khác nhau. Qua nghiên cứu bốn bản Hiến pháp của nước ta cho đến nay, có thể thấy Lời nói đầu của các bản Hiến pháp  được xây dựng trên cơ sở phản ánh các mốc cơ bản của lịch sử dân tộc, lịch sử đất nước dưới sự lãnh đạo của Đảng, lịch sử lập hiến, nội dung cơ bản của Hiến pháp, chủ thể của quyền ban hành Hiến pháp. Về các ý kiến liên quan đến Lời nói đầu, Ủy ban DTSĐHP xin được tiếp thu, giải trình như sau:

Về ý kiến đề nghị bổ sung các mốc lịch sử vào Lời nói đầu, Ủy ban DTSĐHP  nhận thấy nếu liệt kê các mốc lịch sử sẽ dẫn tới sự mất cân đối về bố cục giữa lịch sử đương đại với chiều dài lịch sử của dân tộc thể hiện ở khổ đầu tiên. Vì vậy, dự thảo Lời nói đầu chỉ đề cập đến mốc lịch sử quan trọng nhất là năm 1930 gắn liền với sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam, năm 1945 gắn liền với sự ra đời của Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa và việc đổi tên nước thành Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1976. Việc liệt kê các sự kiện cụ thể khác sẽ dẫn tới tình trạng vừa thừa, vừa thiếu, không bảo đảm sự hài hòa và tính xuyên suốt của lịch sử trong một giai đoạn. Vì vậy, đề nghị không liệt kê cụ thể các mốc lịch sử khác trong Lời nói đầu.

Về ý kiến đề nghị nêu rõ các thành tựu trong công cuộc xây dựng, bảo vệ, đổi mới đất nước, Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, một trong những yêu cầu đặt ra khi sửa đổi, bổ sung Lời nói đầu lần này là phải thật ngắn gọn, súc tích, tránh liệt kê theo tính chất một bản văn thành tích. Hơn nữa, mỗi giai đoạn lịch sử đều có những thành tựu nổi bật khác nhau nên việc lựa chọn thành tựu nào là thành tựu đáng ghi nhận nhất để liệt kê trong Lời nói đầu cũng sẽ là vấn đề cần đặt ra nếu tiếp thu theo phương án này. 

Về ý kiến đề nghị thể hiện Lời nói đầu mang tính tuyên xưng của nhân dân Việt Nam với thế giới, Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, Lời nói đầu đã thể hiện tinh thần thống nhất, đoàn kết một lòng của nhân dân Việt Nam xây dựng, thi hành và bảo vệ Hiến pháp. Quy định như vậy cũng kế thừa các bản Hiến pháp trước đây và phù hợp với quy trình làm Hiến pháp, sửa Hiến pháp đã được quy định.

Về ý kiến đề nghị viết lại Lời nói đầu, Ủy ban DTSĐHP nhận thấy phương án này có ưu điểm là ngắn gọn, súc tích, đồng thời cũng là cách thức thể hiện Lời nói đầu của nhiều quốc gia trên thế giới. Tuy nhiên, nếu viết lại Lời nói đầu sẽ dẫn đến cách hiểu đây là một bản Hiến pháp mới, trong khi đó theo tinh thần thì đây chỉ là Hiến pháp sửa đổi Hiến pháp năm 1992. 

Tiếp thu ý kiến nhân dân, trên cơ sở kế thừa nội dung cơ bản Lời nói đầu của Hiến pháp năm 1992, Lời nói đầu trong Dự thảo đã được chỉnh lý theo yêu cầu ngắn gọn và súc tích hơn, nêu khái quát truyền thống lịch sử vẻ vang của dân tộc, sự ra đời của Đảng và Nhà nước gắn với quá trình xây dựng, bảo vệ Tổ quốc, xác định rõ mục tiêu, chủ thể xây dựng, thi hành và bảo vệ Hiến pháp.

III. CHẾ ĐỘ CHÍNH TRỊ (CHƯƠNG I)

1. Những góp ý chung

1.1. Tên Chương

- Loại ý kiến thứ nhất nhất trí hoàn toàn với tên Chương I là “Chế độ chính trị” vì ngắn gọn và thể hiện được nội hàm của Chương này.

- Loại ý kiến thứ hai đề nghị sửa đổi tên Chương thành “Chính thể”, “Những quy định chung” hoặc “Những nguyên tắc nền tảng”, vì đây là những quy định nền tảng cho các quy định ở các chương tiếp theo, có vị trí xuyên suốt, chi phối toàn bộ bản Hiến pháp; nội dung của Chương không chỉ liên quan đến chế độ chính trị mà còn liên quan đến nhiều vấn đề khác.

- Loại ý kiến thứ ba đề nghị đổi tên Chương thành “Nhà nước và chế độ chính trị” hoặc “chế độ chính trị và thể chế Nhà nước” vì trong Chương I còn nhiều điều quy định về thể chế Nhà nước.

- Loại ý kiến thứ tư đề nghị giữ lại tên gọi như trong Hiến pháp hiện hành.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy tên gọi của Chương này là “Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam – Chế độ chính trị” như hiện nay dễ gây hiểu lầm là đồng nhất giữa tên nước và chế độ chính trị. Việc đề nghị đổi tên Chương thành “Chính thể” hay “Những quy định chung”, “Những nguyên tắc nền tảng”, “Nhà nước và chế độ chính trị” đều không phù hợp vì không phản ánh đầy đủ, chính xác nội dung của Chương này. Do vậy, việc đổi tên thành “Chế độ chính trị” là phù hợp hơn cả, vì ngắn gọn và đủ ý, thể hiện rõ nhất tính chất và các nội dung cơ bản của Chương này, bao gồm nguồn gốc của quyền lực nhà nước, chủ quyền quốc gia, chủ quyền nhân dân, tên nước và hình thức chính thể, mối quan hệ giữa Đảng, Nhà nước và các thành tố cấu thành hệ thống chính trị, nguyên tắc thực hiện quyền làm chủ của nhân dân.

          1.2. Về bố cục

- Loại ý kiến thứ nhất tán thành với bố cục của Chương vì đã bảo đảm tính hợp lý và logic.

- Loại ý kiến thứ hai đề nghị sắp xếp lại các điều trong Chương theo thứ tự nội dung như sau: Tổ quốc, quyền của nhân dân, đảng và các đoàn thể; Quốc hiệu, Quốc kỳ, Quốc ca, Thủ đô, Nước và Nhà nước, Đảng, Mặt trận, Công đoàn.

- Loại ý kiến thứ ba đề nghị nên dành một chương nói về nhiệm vụ, vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, bố cục của Chương đang được sắp xếp theo logic những vấn đề quan trọng, mang tính nguyên tắc như những vấn đề thuộc bản chất chế độ, chính thể, nguyên tắc tổ chức, thực thi quyền lực nhà nước được quy định trước, những nội dung cụ thể như Quốc kỳ, Quốc ca, Thủ đô ... quy định sau. Về cơ bản, bố cục này kế thừa cách quy định của Hiến pháp năm 1980 và Hiến pháp năm 1992, chỉ đưa các nội dung về quốc ca, quốc kỳ, thủ đô từ chương cuối lên ghép chung với Chương I này. Vì đây là Chương về chế độ chính trị nên các thành tố của hệ thống chính trị như Nhà nước, Đảng, Mặt trận, các tổ chức thành viên của Mặt trận đều cần được đề cập tại Chương này. Quy định về vị trí, vai trò lãnh đạo của Đảng tại một điều trong Chương này là phù hợp, bảo đảm cân đối với các nội dung khác của Hiến pháp. Do vậy, xin giữ bố cục như đã thể hiện trong Dự thảo đã công bố.

Bên cạnh đó, có một số ý kiến đề nghị nhập, tách hoặc bổ sung mới một số điều trong Chương này. Về vấn đề này, Ủy ban DTSĐHP đã nghiên cứu và có một số điều chỉnh về kỹ thuật trên cơ sở bảo đảm tính logic, hợp lý, không trùng lặp với các quy định tại các chương tiếp theo.

2. Những góp ý vào các điều, khoản cụ thể

          2.1. Điều 1

Qua tổng hợp, có nhiều ý kiến nhân dân đóng góp về vấn đề này. Nhìn chung các ý kiến cho rằng Điều 1 của Dự thảo đã thể hiện rõ những tiêu chí cơ bản của Nhà nước như tên nước, hình thức chính thể, chủ quyền quốc gia. Bên cạnh đó, nhân dân góp ý kiến trực tiếp vào các nội dung của Điều như sau:

2.1.1. Về nội dung khẳng định chủ quyền quốc gia (khoản 1)

a) Về cơ bản, các ý kiến đều tán thành với việc cần khẳng định nước ta là một nước độc lập, dân chủ, có chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ, bao gồm đất liền, hải đảo, vùng biển và vùng trời. Một số ý kiến đề nghị cần bổ sung thêm quy định chủ quyền về vùng lòng đất, tài nguyên trong lòng đất, vùng biên giới, quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa, vùng nội thủy, vùng lãnh hải, vùng thềm lục địa, vùng đặc quyền kinh tế, vùng không gian vũ trụ; bổ sung quy định cụ thể ranh giới của nước Việt Nam nhằm khẳng định rõ chủ quyền quốc gia.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, Hoàng Sa, Trường Sa là bộ phận không thể tách rời của lãnh thổ Việt Nam. Chủ quyền quốc gia của Việt Nam đối với các vùng lãnh thổ này đã được xác lập và khẳng định trên các phương diện lịch sử và pháp lý. Tên gọi của các quần đảo này cũng đã được ghi nhận rõ trong Luật biên giới quốc gia, Luật biển Việt Nam và các văn bản khác. Bên cạnh quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa, nước ta còn có rất nhiều đảo, quần đảo khác nữa. Do vậy, trong Hiến pháp chỉ nên quy định một cách khái quát “hải đảo, vùng biển” là đủ. Việc cụ thể hóa chủ quyền ở quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa cũng như các vùng lãnh thổ khác sẽ do các luật quy định.

b) Có ý kiến đề nghị đổi vị trí của từ “dân chủ” từ “dân chủ, độc lập” thành “độc lập, dân chủ” để nhấn mạnh yêu cầu về tính độc lập của quốc gia, bởi phải có độc lập thì mới có dân chủ.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy việc chuyển vị trí của từ “dân chủ” vào giữa từ “độc lập” và cụm từ “có chủ quyền thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ” là không phù hợp vì dân chủ là thuộc tính để chỉ bản chất của Nhà nước, của chế độ ta, được đề cập trong mối quan hệ đối nội, còn “độc lập”, “có chủ quyền” lại thường gắn liền với nhau để khẳng định địa vị, chủ quyền của quốc gia trong mối quan hệ với các quốc gia, tổ chức quốc tế... Do đó, xin được giữ như thể hiện trong Dự thảo đã công bố.

1.2.2. Về tên nước

Liên quan đến tên nước, qua tổng hợp các ý kiến đóng góp của nhân dân, nổi lên hai loại ý kiến chính như sau:

- Loại ý kiến thứ nhất đa số ý kiến đề nghị tiếp tục quy định tên nước là Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Tên gọi này ra đời trong bối cảnh nước ta vừa hoàn thành cuộc cách mạng dân tộc dân chủ, thống nhất đất nước, cả nước đi lên CNXH, khẳng định rõ con đường, mục tiêu xây dựng chế độ XHCN của Đảng, Nhà nước và nhân dân ta. Tên gọi này đã được sử dụng ổn định từ tháng 7 năm 1976 đến nay, đã được chính thức ghi nhận trong Hiến pháp năm 1980 và Hiến pháp năm 1992. Hơn nữa, việc thay đổi tên nước trong thời điểm hiện nay sẽ dẫn đến những hệ quả không có lợi, thậm chí có thể bị xuyên tạc là ta đang xa rời mục tiêu, con đường lên chủ nghĩa xã hội và làm phát sinh nhiều thủ tục hành chính, gây tốn kém, phức tạp. 

- Loại ý kiến thứ hai đề nghị lấy lại tên gọi Việt Nam dân chủ cộng hòa vì tên gọi này gắn liền với sự ra đời của chính thể cộng hòa đầu tiên ở nước ta, là thành quả của cuộc cách mạng giành độc lập tháng Tám năm 1945. Tên gọi này đã được chính thức ghi nhận trong Bản tuyên ngôn độc lập do Chủ tịch Hồ Chí Minh tuyên đọc ngày 02 tháng 9 năm 1945 và tiếp tục được khẳng định trong Hiến pháp năm 1946, Hiến pháp năm 1959, thể hiện rõ thể chế chính trị của nước ta là cộng hòa, bản chất của Nhà nước ta là Nhà nước dân chủ. Ý kiến này cho rằng, việc lựa chọn tên nước là Việt Nam dân chủ cộng hòa không làm ảnh hưởng đến mục tiêu xây dựng chủ nghĩa xã hội của nước ta vì Lời nói đầu cũng như các quy định khác của Dự thảo đều khẳng định con đường quá độ lên chủ nghĩa xã hội[2].  

- Bên cạnh đó, còn có một số ý kiến đề nghị đổi tên nước thành “Việt Nam”, “Việt Nam cộng hòa xã hội chủ nghĩa”, “Việt Nam dân chủ xã hội chủ nghĩa”, “Cộng hòa dân chủ Việt Nam”, “Cộng hòa nhân dân Việt Nam”, “Cộng hòa dân chủ nhân dân Việt Nam”, “Cộng hòa dân chủ xã hội chủ nghĩa Việt Nam”, “Cộng hòa Việt Nam” hoặc “Cộng hòa Đại Việt”....

Trên cơ sở nghiên cứu các ý kiến nêu trên, Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, tên nước là Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam hoặc Việt Nam dân chủ cộng hòa đều thể hiện rõ hình thức chính thể của nước ta là cộng hòa, bản chất của Nhà nước ta là Nhà nước dân chủ. Tuy nhiên, việc giữ nguyên tên nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nhằm tiếp tục khẳng định mục tiêu, con đường xây dựng và phát triển đất nước lên chủ nghĩa xã hội, bảo đảm tính ổn định, tránh việc phải thay đổi về quốc huy, con dấu, quốc hiệu trên các văn bản, giấy tờ. Hơn nữa, trải qua 37 năm, tên gọi này đã trở nên quen thuộc đối với nhân dân Việt Nam và bạn bè quốc tế.

2.2. Điều 2

2.2.1. Về bố cục

- Có ý kiến đề nghị tách các câu trong Điều này thành các khoản riêng biệt nhằm thể hiện rõ tính chất, hình thức tổ chức quyền lực nhà nước, nguồn gốc của quyền lực nhà nước và cách thức tổ chức, thực hiện quyền lực nhà nước ở Việt Nam.

Tiếp thu các ý kiến nói trên, Ủy ban DTSĐHP đề nghị thể hiện các quy định này thành 3 khoản quy định 3 nội dung: (1) khẳng định Nhà nước ta là Nhà nước pháp quyền XHCN; (2) khẳng định nguồn gốc và bản chất của quyền lực nhà nước là thuộc về nhân dân và (3) nguyên tắc tổ chức quyền lực nhà nước.

2.2.2. Về khoản 1

- Có ý kiến đề nghị bổ sung cụm từ “có tôn chỉ, sứ mệnh hành động là” trước cụm từ “của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân”; bổ sung cụm từ “và chịu sự giám sát của nhân dân” sau cụm từ “của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân”.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, quy định Nhà nước của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân vừa thể hiện bản chất của Nhà nước ta vừa là tôn chỉ, mục tiêu phấn đấu của Nhà nước. Tuy nhiên, trong Hiến pháp chỉ nên quy định một cách ngắn gọn “Nhà nước Việt Nam là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân” vì vẫn bảo đảm đủ ý và phù hợp với nội dung đã được xác định trong Cương lĩnh cũng như các văn bản chỉ đạo của Đảng và Nhà nước từ trước đến nay. Nội dung “chịu sự giám sát của nhân dân” đã được thể hiện cụ thể qua các quy định tại các điều 6, 7, 8 và thể hiện gián tiếp tại nhiều quy định khác của Hiến pháp nên xin không bổ sung vào Điều 2 này để tránh trùng lặp.

2.2.3. Về khoản 2

Hiện có các loại ý kiến chủ yếu sau đây: 

- Loại ý kiến thứ nhất đề nghị giữ quy định như trong Dự thảo đã công bố lấy ý kiến nhân dân, khẳng định nền tảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức vì quy định này thể hiện được đầy đủ bản chất giai cấp của Nhà nước và là sự kế thừa các quy định của Hiến pháp năm 1992.

- Loại ý kiến thứ hai đề nghị khẳng định tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân mà nền tảng là khối đại đoàn kết toàn dân tộc.

- Loại ý kiến thứ ba đề nghị chỉ quy định một cách tổng quát “tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân” để bảo đảm tính cô đọng, súc tích, thể hiện bản chất dân chủ xã hội chủ nghĩa mà không liệt kê các giai cấp, các giai tầng trong xã hội.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, các ý kiến nói trên về cơ bản đều nhất quán với quan điểm tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân và đại đoàn kết toàn dân tộc là động lực của sự phát triển. Tuy nhiên, tại Điều này của Hiến pháp cần thể hiện rõ bản chất giai cấp của Nhà nước. Do đó, Ủy ban DTSĐHP đề nghị kế thừa các quy định của Hiến pháp năm 1992 tiếp tục quy định "tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân mà nền tảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức" nhằm thể hiện bản chất giai cấp của Nhà nước, đồng thời khẳng định nền tảng vững chắc của chính quyền nhân dân, phù hợp với tính chất và nguyên tắc tổ chức của Nhà nước.

2.2.4. Về khoản 3

a) Bên cạnh nhiều ý kiến tán thành với việc bổ sung từ “kiểm soát” vào nguyên tắc “phân công, phối hợp, kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp”, có ý kiến còn băn khoăn về việc xác định cụ thể đâu là cơ quan thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp, việc cụ thể hóa cơ chế kiểm soát và tính khả thi của các quy định liên quan đến kiểm soát quyền lực giữa các cơ quan nhà nước trong bản Dự thảo Hiến pháp lần này.

Về vấn đề này, Ủy ban DTSĐHP xin giải trình như sau: việc bổ sung nguyên tắc kiểm soát quyền lực đã được xác định trong các văn kiện của Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI và đã từng bước được thể hiện qua các văn bản pháp luật cũng như trong thực tiễn thực hiện thời gian qua. Việc bổ sung nội dung này trong Hiến pháp chính là thể chế hóa một bước nữa quan điểm chỉ đạo nói trên. Tuy nhiên, vì đây là các quy định mang tính nguyên tắc nên chỉ nên thể hiện một cách khái quát như trong Dự thảo đã công bố; nội hàm cụ thể của việc phân công, phối hợp và kiểm soát quyền lực giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp sẽ được từng bước làm rõ trong quy định về các thiết chế cụ thể của Hiến pháp cũng như các luật về tổ chức bộ máy nhà nước sau này.

Trên cơ sở ý kiến của nhân dân, Ủy ban DTSĐHP đã rà soát, bổ sung để làm rõ hơn vị trí, tính chất của từng loại cơ quan trong bộ máy nhà nước nói chung, tăng cường cơ chế phối hợp và kiểm soát lẫn nhau giữa các cơ quan này trong quá trình thực thi quyền lực nhà nước tại các chương V, VI, VII, VIII và IX của Dự thảo Hiến pháp.

          b) Có ý kiến đề nghị nên quy định Điều này theo hướng Nhà nước được tổ chức theo nguyên tắc “tam quyền phân lập” để các nhánh quyền lực có thể hoạt động một cách độc lập, tránh việc lạm quyền hoặc trốn tránh trách nhiệm, đồng thời có thể kiểm tra, giám sát lẫn nhau nhằm tăng cường hiệu lực, hiệu quả trong hoạt động của bộ máy nhà nước.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, nguyên tắc “tam quyền phân lập” (hay còn gọi là nguyên tắc phân quyền) là một nguyên tắc tổ chức quyền lực nhà nước có ảnh hưởng sâu sắc trong quá trình tổ chức bộ máy nhà nước ở nhiều nước hiện nay. Nội dung cốt lõi của nguyên tắc này là tổ chức quyền lực nhà nước phải được phân tách trên cơ sở ba nhánh quyền lực chính là lập pháp, hành pháp và tư pháp. Mỗi cơ quan đại diện quốc gia chỉ thi hành một loại nhiệm vụ, quyền hạn; lập pháp, hành pháp và tư pháp phải luôn tách biệt với nhau, chế ước, kiểm soát “tuyệt đối” lẫn nhau. Tuy nhiên, quyền lực nhà nước có tính thống nhất hữu cơ, không thể phân tách độc lập và yêu cầu các quyền này chế ước, kiểm soát “tuyệt đối” lẫn nhau được. Trên thực tế, ở các nước thực hiện tam quyền phân lập, thực chất quyền lực nhà nước vẫn có sự đan xen, không thể tách biệt hoàn toàn với nhau. Cơ chế “kiềm chế” và “đối trọng” được áp dụng từ học thuyết phân quyền với thực tiễn chính trị nhiều quốc gia phương Tây cho thấy mặc dù thường có sự mâu thuẫn, chế ước lẫn nhau giữa lập pháp và hành pháp, nhưng do hai nhánh này luôn thống nhất ở khuynh hướng phát triển chung là phục vụ trước tiên cho lợi ích giai cấp cầm quyền, nên những mâu thuẫn tất yếu cũng được dàn xếp, cùng bắt tay nhau để thực thi quyền lực… Đề cao nguyên tắc tam quyền chính là hạ thấp quyền lực của nhân dân.

Do vậy, lý thuyết này không phù hợp với yêu cầu tổ chức quyền lực ở Việt Nam, nơi mà tất cả quyền lực nhà nước đều thuộc về nhân dân. Quyền lực nhà nước là thống nhất, nhân dân thực hiện quyền lực nhà nước một cách trực tiếp (qua bầu cử, trưng cầu ý dân ...) hoặc thông qua Quốc hội, Hội đồng nhân dân do nhân dân trực tiếp bầu ra và thông qua các cơ quan khác của Nhà nước. Mục tiêu cuối cùng của thống nhất quyền lực nhà nước là phục vụ nhân dân. Tuy nhiên, Hiến pháp Việt Nam là sự kế thừa có chọn lọc những giá trị truyền thống lập pháp, lập hiến của dân tộc, nhân loại và thời đại, do vậy, những điểm tích cực, tiến bộ trong cách thức tổ chức, quản lý cũng như kiểm soát quyền lực qua kinh nghiệm của các quốc gia luôn được xem xét, đánh giá, nhìn nhận một cách khách quan để có thể vận dụng phù hợp vào điều kiện, hoàn cảnh của Việt Nam.

2.3. Điều 3

Điều này quy định về trách nhiệm của Nhà nước đối với việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân, đồng thời thể hiện rõ mục tiêu xây dựng phấn đấu của Nhà nước là xây dựng một xã hội dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, mọi người có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện.

a) Có ý kiến đề nghị viết lại Điều 3 theo hướng công dân chủ động thực hiện quyền của mình chứ không chờ Nhà nước bảo đảm. Ý kiến khác đề nghị bỏ Điều này, vì tất cả quyền lực thuộc về nhân dân thì không cần ai “bảo đảm và phát huy quyền làm chủ”. Các nội dung còn lại nên đưa vào Chương II quy định về “Quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân”.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, đây là Chương chế độ chính trị, do vậy, cần có điều quy định về trách nhiệm, cam kết của Nhà nước đối với việc bảo đảm, phát huy quyền làm chủ của nhân dân, tạo điều kiện, cơ chế để nhân dân có thể thực hiện quyền lực của mình. Do vậy, xin giữ điều này ở Chương I, còn việc thực hiện các quyền của người dân như thế nào sẽ do các quy định tại Chương II và các văn bản pháp luật khác cụ thể hóa.

b) Có ý kiến đề nghị bổ sung quyền giám sát của nhân dân; xử lý đối với hành vi xâm phạm lợi ích của Tổ quốc, của nhân dân; bổ sung một số mục tiêu của Nhà nước như đấu tranh chống tham nhũng, quan liêu, hách dịch, mọi người có cuộc sống bình an, hạnh phúc, thân thiện, an toàn, có việc làm, có điều kiện học tập, nghiên cứu…và khẳng định Nhà nước có cơ chế để thực hiện các mục tiêu này.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, các nội dung nói trên đều đã được thể hiện một cách trực tiếp hoặc gián tiếp trong các quy định khác của Hiến pháp (ví dụ khoản 2 Điều 8 về việc chịu sự giám sát của nhân dân, về chống tham nhũng, quan liêu, hách dịch, các điều trong Chương II quy định về quyền được bảo đảm an sinh xã hội, có quyền làm việc, được bảo vệ sức khỏe, sống trong môi trường trong lành... các điều trong Chương III xác định trách nhiệm của Nhà nước trong việc bảo đảm các mặt kinh tế, văn hóa, xã hội, giáo dục, khoa học, công nghệ, môi trường cho mọi người dân...) nên xin không bổ sung vào Điều 3.

c) Có ý kiến đề nghị nên bỏ bớt một số nội dung quy định về mục tiêu phấn đấu trong Điều này vì các nội dung này đã được nêu trong Lời nói đầu của Hiến pháp, đồng thời tránh trùng lặp với các nội dung tương tự khác. Điều này chỉ nên tập trung quy định trách nhiệm của Nhà nước đối với phát triển con người. Do đó, cũng có ý kiến đề nghị khẳng định ngay tại Điều này quyền con người được phát huy, quyền con người, quyền công dân được tôn trọng và bảo đảm.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, những nội dung thuộc về mục tiêu phấn đấu của Nhà nước cần được thể hiện một cách đầy đủ, chính xác, không nên giản lược vì dễ gây ra việc hiểu không thống nhất. Ủy ban xin tiếp thu một phần các ý kiến nêu trên và chỉnh lý lại Điều này như sau: “Nhà nước bảo đảm và phát huy quyền làm chủ của nhân dân; tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền con người, quyền công dân; thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, mọi người có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện.”

2.4. Điều 4

Nhìn chung, đại đa số ý kiến nhân dân tán thành về việc khẳng định vai trò lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước và xã hội, tán thành bổ sung quy định Đảng gắn bó mật thiết với nhân dân, chịu sự giám sát của nhân dân, chịu trách nhiệm trước nhân dân về những quyết định của mình. Qua tổng hợp, ý kiến nhân dân tập trung chủ yếu vào cách thể hiện các quy định tại Điều này.

2.4.1. Về khoản 1

a) Trong số các ý kiến đóng góp, nhân dân tập trung góp ý nhiều về cách thể hiện khoản 1 Điều 4, cụ thể như sau:

- Loại ý kiến thứ nhất tán thành với quy định như trong Dự thảo đã công bố vì đã thể hiện một cách đầy đủ các nội dung và tinh thần của Cương lĩnh và Điều lệ Đảng về bản chất giai cấp, nền tảng tư tưởng của Đảng. 

- Loại ý kiến thứ hai đề nghị viết lại một cách khái quát, cô đọng, chỉ cần khẳng định trong Hiến pháp Đảng là lực lượng lãnh đạo Nhà nước, lãnh đạo xã hội. Những nội dung quy định bản chất, nền tảng tư tưởng của Đảng đã được khẳng định trong Cương lĩnh, Điều lệ Đảng không cần thiết phải quy định lại trong Hiến pháp để bảo đảm sự ổn định lâu dài của quy định này.

Ủy ban DTSĐHP tán thành với loại ý kiến thứ nhất, giữ khoản 1 Điều 4 như Dự thảo đã công bố vì quy định này là kế thừa quy định tại Điều 4 của Hiến pháp hiện hành, khẳng định tính lịch sử, tính tất yếu khách quan sự lãnh đạo của Đảng đối với quá trình cách mạng, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc của nước ta. Dự thảo đã bổ sung quy định về bản chất của Đảng theo tinh thần mới của Cương lĩnh, đó là: “Đảng Cộng sản Việt Nam là đội tiên phong của giai cấp công nhân, đồng thời là đội tiên phong của nhân dân lao động và của dân tộc Việt Nam, đại biểu trung thành lợi ích của giai cấp công nhân, của nhân dân lao động và của cả dân tộc, lấy chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng”. Chính do bản chất này nên nhân dân ta mới thừa nhận vai trò lãnh đạo Nhà nước và xã hội của Đảng và ghi nhận vào Hiến pháp - đạo luật cơ bản của Nhà nước.

b) Bên cạnh đó, có một số ý kiến đề nghị sửa lại một số từ, ngữ trong khoản này như bổ sung từ “duy nhất” trước cụm từ “lãnh đạo Nhà nước”, bỏ liên từ “đồng thời”, bỏ cụm từ “là đội tiên phong của nhân dân lao động và dân tộc Việt Nam”, thay cụm từ “Nhà nước và xã hội” bằng cụm từ “Cách mạng”, bỏ đoạn “lấy chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng”, khẳng định Đảng ta là đảng cầm quyền...

Về các ý kiến này, Ủy ban DTSĐHP nhận thấy Hiến pháp năm 1980 quy định Đảng là lực lượng duy nhất lãnh đạo Nhà nước và xã hội do bối cảnh lúc đó nước ta ngoài Đảng Cộng sản Việt Nam còn có Đảng dân chủ và Đảng xã hội. Đến năm 1992, do không còn Đảng dân chủ và Đảng xã hội, Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001) chỉ quy định tại Điều 4 “Đảng Cộng sản Việt Nam là lực lượng lãnh đạo Nhà nước và xã hội”. Trong điều kiện một đảng lãnh đạo ở Việt Nam thì quy định Đảng lãnh đạo Nhà nước và xã hội đã thể hiện ý Đảng ta là đảng cầm quyền. Vì vậy, không cần thiết phải quy định những nội dung này trong Hiến pháp. Mặt khác, nội dung quy định về bản chất giai cấp, nền tảng tư tưởng cũng như vai trò lãnh đạo của Đảng đã được nghiên cứu, thảo luận một cách kỹ lưỡng và được thể hiện trong Cương lĩnh cũng như trong Điều lệ của Đảng Cộng sản Việt Nam. Vì vậy, Ủy ban đề nghị không nên thay đổi về từ ngữ sử dụng trong khoản này để bảo đảm kế thừa quy định của Hiến pháp hiện hành và cách thể hiện các nội dung này trong Văn kiện của Đảng.

2.4.2. Về khoản 2

Nhiều ý kiến tán thành với quy định tại khoản này. Bên cạnh đó, có ý kiến đề nghị thay quy định Đảng “chịu trách nhiệm về những quyết định của mình” bằng quy định Đảng “chịu trách nhiệm về sự lãnh đạo của mình”.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy Đảng không lãnh đạo chung chung, mà lãnh đạo thông qua các quyết định về Cương lĩnh, chiến lược, các định hướng và chính sách, chủ trương lớn, thông qua công tác cán bộ của Đảng. Do đó, chịu trách nhiệm về sự lãnh đạo của Đảng chính là Đảng phải chịu trách nhiệm về các quyết định của mình. Quy định như vậy thể hiện rõ hơn, cụ thể hơn trách nhiệm của Đảng. Vì vậy, xin giữ nội dung này như đã thể hiện trong Dự thảo đã công bố.

 2.4.3. Về khoản 3

Đa số các ý kiến đồng tình với quy định các tổ chức Đảng và đảng viên hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật, có nghĩa là tổ chức Đảng và đảng viên vi phạm thì không chỉ bị xử lý, kỷ luật theo Điều lệ Đảng mà còn phải chịu trách nhiệm trước pháp luật. Không thể lấy việc xử lý sai phạm bằng hình thức kỷ luật của Đảng để thay thế cho việc xử lý bằng pháp luật. Có ý kiến đề nghị không cần quy định khoản này vì mọi người đều có trách nhiệm thi hành Hiến pháp và pháp luật chứ không riêng gì các tổ chức Đảng và đảng viên.

 Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, về mặt pháp lý, tổ chức Đảng và đảng viên cũng đều được đối xử như đối với các tổ chức, cá nhân khác trong xã hội. Tuy nhiên, như các ý kiến đã đề cập ở trên, việc nhấn mạnh nghĩa vụ “hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật” đối với các chủ thể này có ý nghĩa nhắc nhở các tổ chức Đảng và từng đảng viên không chủ quan, ỷ vào vai trò lãnh đạo của Đảng; không được có các hành vi lạm quyền, chuyên quyền, coi thường pháp luật. Bên cạnh trách nhiệm đối với Đảng, tổ chức Đảng và từng đảng viên còn phải không ngừng phấn đấu, rèn luyện, nâng cao trách nhiệm trước nhân dân, gương mẫu chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật, qua đó vừa góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của bản thân, vừa tăng thêm uy tín của Đảng đối với nhân dân, với xã hội.

2.4.4. Về một số ý kiến khác

a) Qua tổng hợp, có ý kiến đề nghị làm rõ hơn cơ chế, phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước và xã hội, cơ chế chịu trách nhiệm của Đảng và cơ chế để nhân dân giám sát Đảng. Ý kiến này đề nghị cần có luật về Đảng Cộng sản Việt Nam nhằm tạo cơ sở pháp lý cho Đảng thực thi vai trò, sứ mệnh lịch sử của mình đối với Nhà nước và xã hội, tạo sự minh bạch trong hoạt động của Đảng, tạo cơ sở cho nhân dân giám sát hoạt động của tổ chức Đảng và đảng viên.

Về vấn đề này, Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, Đảng ta là Đảng cầm quyền, lãnh đạo Nhà nước và xã hội. Sự lãnh đạo của Đảng là lãnh đạo về mặt chính trị thông qua Cương lĩnh, chiến lược, các định hướng và chính sách, chủ trương lớn của mình. Cách thức, nội dung lãnh đạo được thể hiện linh hoạt, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ của từng giai đoạn, từng thời kỳ. Bên cạnh đó, quy định mọi tổ chức Đảng, đảng viên hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật hiện đã là một bảo đảm quan trọng để nhân dân có điều kiện giám sát, giúp cho Đảng ta ngày càng trong sạch, vững mạnh hơn, xứng đáng là lực lượng lãnh đạo Nhà nước và xã hội. Hơn nữa, việc đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng cũng là vấn đề đang được tổng kết, nghiên cứu. Vì vậy, Ủy ban DTSĐHP đề nghị không đưa vấn đề ban hành luật về Đảng vào Hiến pháp.

b) Có ý kiến đề nghị yêu cầu phải thực hiện đa nguyên chính trị, đa đảng đối lập vì như vậy mới bảo đảm dân chủ.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, về lý luận, dân chủ không đồng nghĩa với đa nguyên, không phải có đa nguyên là có dân chủ. Dân chủ là quyền của nhân dân tự mình quyết định hoặc tham gia với Nhà nước quyết định với những vấn đề nhất định. Dân chủ xã hội chủ nghĩa là một hình thức chính trị - nhà nước. Nó thừa nhận quyền tự do, bình đẳng của công dân, thừa nhận nhân dân là chủ thể của quyền lực. Quyền làm chủ của nhân dân được thể chế hóa thành các chuẩn mực mang tính nhà nước và pháp quyền, thành nguyên tắc tổ chức và vận hành của Nhà nước cũng như các thiết chế chính trị khác, tạo nên chế độ dân chủ. Vì vậy, không ai khẳng định là nhiều đảng sẽ tốt hơn một đảng.

Về thực tiễn, ở Việt Nam không có tiền đề cho đa nguyên chính trị, đa đảng đối lập. Bởi vì, ở nước ta chỉ có một đảng là Đảng Cộng sản Việt Nam và Đảng ta luôn là Đảng của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân. Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo Nhà nước và xã hội là sự lựa chọn mang tính lịch sử và phù hợp với thực tế, hoàn cảnh xã hội nước ta. Điều đó được thể hiện và được đảm bảo trong đạo luật cơ bản của Nhà nước là Hiến pháp. Trên thế giới, tuy có nhiều nước tuyên bố theo chế độ đa đảng chính trị, nhưng thực chất vẫn chỉ là đảng đại diện cho một lực lượng xã hội duy nhất là giai cấp tư sản mặc dù các đảng này có thể có các tên gọi khác nhau. Các đảng thay nhau lãnh đạo đất nước, cùng bảo vệ quyền và lợi ích của giai cấp tư sản. Tuy thế, giữa các đảng phái này cũng luôn có sự tranh chấp quyền lợi với nhau (thực chất là sự tranh chấp giữa các nhóm lợi ích, giữa quyền lợi của các nhóm tư bản trong từng ngành, từng lĩnh vực) và điều này thường dẫn đến tình trạng bất ổn về chính trị trong nội bộ đất nước, cản trở sự phát triển chung của xã hội.

Do vậy, dân chủ không phụ thuộc vào cơ chế một đảng hay đa đảng, mà nó phụ thuộc vào bản chất của chế độ cầm quyền phục vụ cho lợi ích của giai cấp nào cũng như cách thức vận hành cụ thể của bộ máy nhà nước trong từng xã hội. 

c) Cá biệt có ý kiến đề nghị không cần quy định Điều này vì trên thực tế Đảng luôn là lực lượng lãnh đạo Nhà nước và xã hội. Điều này đã được chứng minh qua thực tiễn cách mạng Việt Nam và thông qua các hành động cụ thể của tổ chức Đảng và từng đảng viên. Không quy định Điều này cũng vẫn không làm mất đi vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. Khẳng định sự lãnh đạo của Đảng trong Hiến pháp có thể khiến cho Đảng chủ quan, tự mãn, từ đó dễ dẫn đến độc đoán, chuyên quyền, xa dân, mất dần đi sự ủng hộ của nhân dân, thậm chí đối lập lại với lợi ích của nhân dân. Không quy định cứng về Đảng trong Hiến pháp sẽ buộc Đảng phải liên tục phấn đấu, tự chỉnh đốn, hoàn thiện mình vì lợi ích của nhân dân, của dân tộc nhằm đạt được sự tín nhiệm của nhân dân, đồng thời sẽ hạn chế được phần nào các luận điệu chống phá của các thế lực thù địch đối với Đảng và Nhà nước ta.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy việc tiếp tục hiến định vai trò lãnh đạo của Đảng là cần thiết bởi vai trò lãnh đạo của Đảng đối với sự nghiệp đấu tranh giành chính quyền, xây dựng và phát triển của đất nước đều đã được khẳng định cả về mặt lý luận cũng như thực tiễn. Đảng Cộng sản Việt Nam là đảng chính trị duy nhất của nước CHXHCN Việt Nam, lãnh đạo Nhà nước, lãnh đạo xã hội. Đảng do Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập với hơn 80 năm xây dựng và trưởng thành đã có công lao cực kỳ to lớn trong việc lãnh đạo toàn dân tiến hành cuộc cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân, giành chiến thắng trong các cuộc chiến tranh bảo vệ Tổ quốc, đem lại hòa bình, độc lập, tự do và thống nhất cho đất nước. Việc nhân dân ta tin tưởng vào Đảng Cộng sản, khẳng định sự lãnh đạo của Đảng trong Hiến pháp là một việc làm đúng đắn và hoàn toàn phù hợp với thực tiễn cách mạng Việt Nam, thể hiện ý chí, nguyện vọng của đại đa số nhân dân Việt Nam yêu nước, yêu hòa bình. Quy định về Đảng trong Hiến pháp nhằm khẳng định tính chính đáng của Đảng trong việc lãnh đạo Nhà nước, lãnh đạo xã hội, đồng thời cũng là cơ sở ràng buộc trách nhiệm pháp lý đối với Đảng. Quy định này của Hiến pháp không chỉ xác định vai trò lãnh đạo của Đảng mà còn thể hiện trách nhiệm của Đảng đối với đất nước, với nhân dân, nhắc nhở Đảng phải luôn trung thành với lợi ích của giai cấp, của dân tộc, phải gắn bó mật thiết với nhân dân, phụng sự nhân dân, chịu sự giám sát của nhân dân. Lãnh đạo của Đảng là lãnh đạo về mặt chính trị, thông qua các chủ trương, đường lối đúng đắn và phù hợp thực tế cuộc sống, thông qua việc giới thiệu các đảng viên ưu tú tham gia vào bộ máy nhà nước và bằng sự gương mẫu của chính các cán bộ, đảng viên, sự trong sạch của các tổ chức Đảng. Tuy nhiên, đây không phải là sự lãnh đạo trên pháp luật mà Đảng phải chịu trách nhiệm đối với những quyết định của mình, các tổ chức đảng và mọi đảng viên đều phải hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật. Do vậy, giữ quy định về Đảng ở mức độ như đã thể hiện trong Dự thảo Hiến pháp là cần thiết và hoàn toàn phù hợp với nguyện vọng của đông đảo nhân dân.

2.5. Điều 5

2.5.1. Về khoản 1

Có ý kiến đề nghị sửa khoản này theo hướng bao quát hơn, bổ sung quy định người Việt Nam sinh sống, định cư ở nước ngoài là một bộ phận không thể tách rời của dân tộc Việt Nam.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy Điều này quy định về chính sách dân tộc của Nhà nước và quyền của các dân tộc với tư cách các tộc người cùng chung sống trên lãnh thổ Việt Nam. Mặt khác, nội dung quy định người Việt Nam định cư ở nước ngoài là bộ phận không tách rời của cộng đồng dân tộc Việt Nam đã được thể hiện tại Điều 19. Do vậy, việc bổ sung vào Điều này là không cần thiết.

2.5.2. Về khoản 2

Có ý kiến đề nghị bổ sung các hành vi bị nghiêm cấm như phân biệt vùng miền, tỉnh thành, phân biệt chủng tộc; bổ sung quy định về trách nhiệm của Nhà nước trong việc thực hiện chính sách bình đẳng, đoàn kết dân tộc, trong việc giữ gìn, phát huy bản sắc và truyền thống văn hóa tốt đẹp của các dân tộc.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy quy định nghiêm cấm mọi hành vi kỳ thị, chia rẽ dân tộc đã bao hàm cả nghiêm cấm phân biệt vùng miền, phân biệt chủng tộc. Do vậy, không cần kể một cách chi tiết về các hành vi nói trên trong Điều này. Trách nhiệm của Nhà nước trong vấn đề dân tộc cũng đã được lồng ghép trong quy định về các chính sách cụ thể của Nhà nước trên từng lĩnh vực tại các chương sau nên xin không bổ sung vào Điều này.

2.5.3. Về khoản 3

a) Có ý kiến đề nghị cần quy định rõ trách nhiệm giữ gìn sự trong sáng của Tiếng Việt, không được sử dụng tiếng nước ngoài tại các diễn đàn chính thức của Nhà nước như kỳ họp Quốc hội, Hội đồng nhân dân các cấp và đại hội Đảng; bổ sung quy định chữ quốc ngữ là chữ viết thống nhất được sử dụng trong hệ thống các cơ quan nhà nước của nước CHXHCN Việt Nam.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy quy định tiếng Việt là ngôn ngữ quốc gia đã bao hàm cả tiếng nói và chữ viết. Hơn nữa, Hiến pháp chỉ quy định những vấn đề chung, mang tính khái quát cao, do vậy các nội dung cụ thể như các ý kiến trên đề xuất xin được tiếp tục nghiên cứu và thể hiện trong các quy định của luật và văn bản dưới luật.

b) Có ý kiến đề nghị bổ sung việc tuân thủ pháp luật trong việc giữ gìn và phát huy phong tục, tập quán, truyền thống và văn hoá tốt đẹp để tránh lợi dụng gây hậu quả xấu cho xã hội; bổ sung quy định “các dân tộc có quyền xác định và xác định lại tên gọi của dân tộc mình theo quy định của pháp luật”.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy trách nhiệm tuân thủ pháp luật là trách nhiệm chung của mọi tổ chức, cá nhân; việc lợi dụng các quyền để chống phá, đi ngược lại lợi ích của Nhà nước, của dân tộc, gây hậu quả xấu cho xã hội đều bị nghiêm cấm. Nguyên tắc này đã được ghi nhận tại các Điều 11, Điều 16 của Dự thảo Hiến pháp. Do vậy, không cần thiết phải lặp lại ở các điều quy định về từng nội dung cụ thể.

Về quyền xác định tên gọi của dân tộc, Ủy ban nhận thấy dân tộc với ý nghĩa tộc người tuy có những điểm chung về nguồn gốc, chủng tộc, ngôn ngữ, phong tục... nhưng lại không có hình thức tổ chức chặt chẽ. Do vậy, xác định quyền cho tộc người chính là quyền của từng cá nhân trong tộc người đó. Trên thực tế, việc gọi tên các dân tộc thời gian qua là căn cứ vào truyền thống, tập quán và dựa trên những căn cứ khoa học, lịch sử, được giới chuyên môn thừa nhận. Do đó, tên các dân tộc không thể chỉ là mong muốn của một nhóm hay một bộ phận người.

c) Có ý kiến đề nghị chỉ nên quy định nội dung về dân tộc, chính sách đoàn kết dân tộc, nhiệm vụ của Nhà nước trong công tác này; không quy định về ngôn ngữ quốc gia tại Điều 5 mà đưa nội dung này vào quy định tại Điều 13.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, đặt nội dung quy định về ngôn ngữ quốc gia tại Điều này hay tại Điều 13 đều có tính logic, hợp lý riêng. Tuy nhiên, đặt tại Điều này sẽ có sự kết nối trực tiếp đến quyền sử dụng ngôn ngữ riêng của các dân tộc trong mối quan hệ giữa cái chung và cái riêng. Vì vậy, xin được giữ nội dung này tại Điều 5.

2.5.4. Về khoản 4

Có ý kiến đề nghị Nhà nước có chính sách và tạo điều kiện phát triển cho tất cả các dân tộc, không chỉ dân tộc thiểu số, để tránh sự phân biệt giữa các dân tộc Việt Nam. Có ý kiến đề nghị đổi cụm từ “dân tộc thiểu số” thành “dân tộc ít người”.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, cụm từ “dân tộc thiểu số” hiện đang được sử dụng phổ biến trong các văn bản pháp luật của Nhà nước; về mặt ý nghĩa thì cũng không có gì khác so với cụm từ “dân tộc ít người”. Về ý kiến còn lại, Điều này đang quy định về chính sách dân tộc nên không thể không đề cập đến chính sách của Nhà nước đối với nhóm dân tộc thiểu số, thường có điều kiện phát triển hạn chế hơn so với dân tộc chiếm đa số của quốc gia. Hơn nữa, chính sách phát triển chung đã được quy định tại các điều cụ thể về từng lĩnh vực. Do vậy, về cơ bản, xin giữ như quy định đã công bố lấy ý kiến, chỉ sửa cụm từ “hòa nhập” thành “góp phần” nhằm nhấn mạnh hơn sự đóng góp của các dân tộc anh em vào sự phát triển chung của đất nước.

2.6. Điều 6

Phần lớn các ý kiến tán thành như Dự thảo đã công bố lấy ý kiến nhân dân. Bên cạnh đó, có ý kiến đề nghị quy định cụ thể hơn về các hình thức dân chủ trực tiếp hoặc bỏ quy định “thông qua Quốc hội, Hội đồng nhân dân và thông qua các cơ quan khác của Nhà nước” để bảo đảm tính cân đối trong quy định về hai hình thức dân chủ trực tiếp và dân chủ đại diện. Có ý kiến đề nghị bổ sung các chủ thể để người dân thông qua đó có thể thực hiện quyền lực của mình như “tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội”, “các đại biểu do mình bầu ra”, “các đoàn, hội hợp pháp” và bổ sung cơ chế để nhân dân thực hiện quyền lực thông qua cơ quan khác của Nhà nước.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, Điều này quy định về cách thức nhân dân thực hiện quyền lực nhà nước. Khác với Hiến pháp hiện hành, Dự thảo sửa đổi lần này đã khẳng định rõ nhân dân thực hiện quyền lực nhà nước bằng hình thức dân chủ trực tiếp và dân chủ đại diện. Các hình thức thể hiện dân chủ trực tiếp là khá đa dạng, thể hiện ở nhiều cấp độ khác nhau. Một số hình thức dân chủ trực tiếp quan trọng nhất như bầu cử, trưng cầu ý dân đã được quy định ngay trong Hiến pháp; ngoài ra còn những hình thức khác như tham gia ý kiến, thực hiện dân chủ ở cơ sở... đang được quy định trong các văn bản pháp luật khác. Do đó, khó có thể liệt kê hết trong quy định của Hiến pháp. 

Việc quy định phạm vi dân chủ đại diện thông qua Quốc hội, Hội đồng nhân dân và thông qua các cơ quan khác của Nhà nước là mở rộng hơn cách hiểu về nội dung này so với quy định trong Hiến pháp năm 1992. Bởi vì, thực chất các cơ quan khác của Nhà nước cũng đều do Quốc hội, Hội đồng nhân dân các cấp lập ra một cách trực tiếp hay gián tiếp, và đều chịu sự giám sát của các cơ quan dân cử. Trong quá trình thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình, các cơ quan đều có trách nhiệm tiếp nhận, lắng nghe ý kiến, kiến nghị của người dân, đáp ứng các nhu cầu của người dân. Do vậy, đây cũng là cách để người dân thực hiện quyền lực của mình. Tuy nhiên, bởi quy định tại Điều này chỉ đề cập đến việc thực hiện quyền lực nhà nước của người dân mà không bao quát toàn bộ phương thức thực hiện chủ quyền nhân dân nói chung, nên không thể bổ sung việc nhân dân thực hiện quyền thông qua các tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội, các hội đoàn hợp pháp khác tại điều này. Nội dung này sẽ được đề cập trong quy định về Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức, đoàn thể xã hội khác tại các điều sau.

2.7. Điều 7

a) Có ý kiến đề nghị bổ sung một số nguyên tắc trong bầu cử như kiểm phiếu công khai, dưới sự kiểm soát của nhân dân.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, nguyên tắc bầu cử phổ thông, bình đẳng, trực tiếp và bỏ phiếu kín là nguyên tắc mang tính phổ quát, đã được nhiều quốc gia ghi nhận trong Hiến pháp của mình. Các nội dung như kiểm phiếu công khai, bảo đảm sự giám sát trong quá trình bầu cử thực chất là cách thức tổ chức, tiến hành cuộc bầu cử, không phải là nguyên tắc bầu cử. Các nội dung này sẽ được xem xét, quy định cụ thể trong các luật về bầu cử để bảo đảm việc tổ chức các cuộc bầu cử công bằng, đúng pháp luật.

b) Có ý kiến đề nghị bổ sung quy định các đại biểu phải được cử tri bỏ phiếu tín nhiệm hàng năm, bổ sung cơ chế để cử tri bãi nhiệm đại biểu, bổ sung quy định về việc từ chức của đại biểu. Ý kiến khác đề nghị bỏ cơ chế cử tri bãi nhiệm đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân vì quy định này không thực tế và khó khả thi.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, việc cử tri thể hiện mức độ tín nhiệm đối với đại biểu do mình bầu ra là cần thiết. Tuy nhiên, cần có cơ chế để công việc này có thể mang tính thiết thực và hiệu quả. Tương tự như cơ chế để cử tri bãi nhiệm đại biểu, tuy đã được Hiến pháp ghi nhận khá lâu nhưng đến nay vẫn chưa có cơ chế để thực hiện. Do vậy, Ủy ban xin tiếp tục nghiên cứu các nội dung này để có sự thể hiện thích hợp trong Hiến pháp cũng như các văn bản pháp luật có liên quan. Đối với việc từ chức của đại biểu, hiện trong các văn bản pháp luật cũng như các văn bản của Đảng đã có quy định tương đối cụ thể về việc từ chức của cán bộ, công chức, những người có chức, có quyền trong bộ máy nhà nước, đảng, đoàn thể nói chung tương ứng với nhiều trường hợp cụ thể khác nhau. Do đó, đề nghị tiếp tục quy định về nội dung này ở các luật.

2.8. Điều 8

2.8.1. Về khoản 1

Nhiều ý kiến đồng ý với quy định tại khoản 1 Điều này, song đề nghị bổ sung nguyên tắc đề cao trách nhiệm của người đứng đầu, tăng cường pháp chế và sự lãnh đạo của Đảng trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước. Ý kiến khác đề nghị bỏ nguyên tắc tập trung dân chủ trong khoản này vì đã được bao hàm trong nội dung “theo Hiến pháp và pháp luật”.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, hệ thống các cơ quan nhà nước bao gồm cả các cơ quan hoạt động theo chế độ tập thể và các cơ quan theo chế độ thủ trưởng. Vì vậy, nếu nhấn mạnh vai trò của người đứng đầu sẽ không phù hợp với nguyên tắc tổ chức và hoạt động của các cơ quan theo chế độ tập thể. Yêu cầu tăng cường pháp chế đã được thể hiện ngay trong việc xác định Nhà nước ta là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Do vậy, xin không bổ sung các nội dung nói trên vào khoản 1 Điều 8.

Ủy ban cũng nhận thấy, nguyên tắc tập trung dân chủ là một nguyên tắc quan trọng, xuyên suốt hoạt động của các cơ quan trong bộ máy nhà nước ta, đã được ghi nhận từ Hiến pháp năm 1959 đến nay. Do đó, xin giữ quy định về nguyên tắc này như đã thể hiện trong Dự thảo đã công bố.

2.8.2.Về khoản 2 

a) Có ý kiến cho rằng chỉ quy định về nền hành chính và chế độ công vụ tại khoản này là thu hẹp phạm vi so với quy định của Hiến pháp hiện hành. Không chỉ có các cơ quan hành chính nhà nước mới được tổ chức để phục vụ nhân dân mà tất cả các cơ quan nhà nước nói chung đều có trách nhiệm này.

Tiếp thu các ý kiến trên, Ủy ban DTSĐHP đã chỉnh lý lại điều này theo cách đang sử dụng trong Hiến pháp năm 1992, chỉ chỉnh lý, bổ sung một số từ ngữ để bảo đảm chính xác, phù hợp với điều kiện hiện nay. Cụ thể như sau: "Các cơ quan nhà nước, cán bộ, công chức, viên chức phải tôn trọng nhân dân, tận tụy phục vụ nhân dân, liên hệ chặt chẽ với nhân dân, lắng nghe ý kiến và chịu sự giám sát của nhân dân; kiên quyết đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí và mọi biểu hiện quan liêu, hách dịch, cửa quyền."

b) Có ý kiến đề nghị bổ sung một số chủ thể ngoài cán bộ, công chức, viên chức như người lao động, chiến sĩ lực lượng vũ trang nhân dân.

Ủy ban DTSĐHP xin không bổ sung thêm vì Điều này đang tập trung quy định về Nhà nước và các yếu tố cấu thành chủ yếu. Do vậy, bên cạnh cơ quan nhà nước thì cán bộ, công chức, viên chức, với tư cách là các chủ thể quan trọng, đặc thù trong mối quan hệ giữa Nhà nước với nhân dân, cần được đặc biệt nhấn mạnh.

c) Có ý kiến đề nghị bổ sung các nghĩa vụ của cán bộ, công chức như phải được tuyển dụng thông qua thi tuyển hoặc bỏ phiếu tuyển chọn, “chỉ được làm những việc pháp luật cho phép”, “chống chủ nghĩa cá nhân, bè phái, lợi ích nhóm, lợi ích cá nhân trong bộ máy và hoạt động của các cơ quan nhà nước”, “không tham nhũng”… Ý kiến khác lại đề nghị bỏ quy định về nghĩa vụ của cán bộ, công chức, viên chức, nghĩa vụ này nên để Luật cán bộ, công chức điều chỉnh vì trùng lặp với Điều 60.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy khoản này tập trung quy định những vấn đề mang tính nguyên tắc, thể hiện bản chất cũng như những trách nhiệm chính của đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức thay mặt Nhà nước phục vụ nhân dân, thực thi nhiệm vụ, quyền hạn của mình đối với nhân dân. Do vậy, những quy định này phải vừa cô đọng, súc tích song vẫn bảo đảm đủ ý. Tuy có một số điểm trùng với quy định tại các điều khác nhưng vẫn nên được đề cập tại khoản này để làm toát lên bản chất cũng như yêu cầu đối với người cán bộ, công chức, viên chức, thực sự là “người công bộc” của nhân dân như lời Chủ tịch Hồ Chí Minh đã căn dặn. Bên cạnh đó, do đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức bao gồm nhiều bộ phận khác nhau, cơ chế tuyển chọn đối với từng nhóm, từng bộ phận cũng có những điểm riêng biệt, nên các nguyên tắc tuyển chọn cán bộ, công chức, viên chức xin để cho các luật liên quan điều chỉnh.

d) Có ý kiến đề nghị có cơ chế để nhân dân có thể giám sát các cơ quan nhà nước, cán bộ, công chức, viên chức. Ý kiến khác đề nghị bỏ quy định này vì các cơ quan nhà nước đều chịu sự giám sát của nhân dân trong đó có cán bộ, công chức, viên chức.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, cơ chế để người dân giám sát cán bộ, công chức, viên chức hiện đã được quy định trong một số văn bản pháp luật tuy có thể chưa đầy đủ song các quy định này sẽ được tiếp tục nghiên cứu bổ sung, hoàn thiện trong thời gian tới. Do vậy, Hiến pháp cần tiếp tục ghi nhận nguyên tắc “chịu sự giám sát của nhân dân” nhằm thường xuyên nhắc nhở đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức trong quá trình thực thi công vụ không bao giờ được xa rời dân, tách mình khỏi nhân dân, đối lập với quyền lợi của người dân.

2.8.3. Về khoản 3

Có ý kiến đề nghị bỏ khoản này vì trùng với Điều 49; đề nghị bổ sung quy định: “Mọi hành vi vi phạm Hiến pháp và pháp luật đều bị xử lý”.

Tiếp thu ý kiến nêu trên, Ủy ban DTSĐHP đã bỏ khoản 3 trong Dự thảo đã công bố vì nội dung này đã bao hàm trong quy định tại Điều 49. Tuy nhiên, Ủy ban đề nghị không bổ sung quy định về việc xử lý các hành vi vi phạm vì quy định về các hành vi vi phạm bao giờ cũng phải kèm theo các hình thức chế tài tương ứng. Do đó, nếu chỉ dừng ở mức quy định khái quát như đề xuất nêu trên là không cần thiết vì quá chung chung.

2.9. Về Điều 9 và Điều 10

2.9.1. Liên quan đến các quy định của Hiến pháp về Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (Điều 9) và vai trò của tổ chức Công đoàn (Điều 10), qua tổng hợp có một số loại ý kiến như sau:

- Loại ý kiến thứ nhất đề nghị sửa đổi, bổ sung quy định tại Điều 9, bổ sung thêm một khoản quy định về các tổ chức chính trị - xã hội và các tổ chức thành viên khác của Mặt trận để làm nổi rõ tính gắn kết trong mối quan hệ giữa các tổ chức này, phản ánh đặc thù của hệ thống chính trị ở nước ta.

- Loại ý kiến thứ hai tán thành quy định về Mặt trận Tổ quốc (tại Điều 9) và đề nghị sửa Điều 10 theo hướng quy định chung về các tổ chức chính trị - xã hội bởi vì nếu chỉ đề cập đến tổ chức Công đoàn như Điều 10 hiện nay sẽ không phản ánh được vai trò của các tổ chức chính trị - xã hội khác, không tạo cơ sở hiến định, bảo đảm sự bình đẳng cũng như không làm rõ được mối quan hệ, sự gắn kết giữa các tổ chức này với nhau và với Mặt trận Tổ quốc trong hệ thống chính trị.

- Loại ý kiến thứ ba tán thành với cách quy định của Hiến pháp hiện hành là có điều riêng quy định về Mặt trận Tổ quốc và một điều quy định về Công đoàn.

Trên cơ sở nghiên cứu ý kiến của nhân dân, Ủy ban DTSĐHP xin tiếp thu và bổ sung một khoản vào Điều 9 quy định chung về các tổ chức chính trị - xã hội (khoản 2 Điều 9). Cụ thể như sau: "Công đoàn Việt Nam, Hội nông dân Việt Nam, Đoàn thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Hội liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, Hội cựu chiến binh Việt Nam được thành lập trên cơ sở tự nguyện, thực hiện chức năng, nhiệm vụ của tổ chức mình, cùng các tổ chức thành viên khác của Mặt trận hiệp thương dân chủ, phối hợp và thống nhất hành động để thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam."

Đối với quy định về Công đoàn Việt Nam tại Điều 10, Ủy ban xin trình Quốc hội hai phương án:

Phương án 1: không có Điều 10 vì vai trò của Công đoàn đã được thể hiện tại khoản 2 Điều 9.

Phương án 2: giữ Điều 10 quy định về Công đoàn Việt Nam như Dự thảo đã công bố để tiếp tục khẳng định tầm quan trọng của tổ chức Công đoàn.

2.9.2. Về một số ý kiến khác

a) Có ý kiến đề nghị bổ sung quy định khẳng định vị trí của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là bộ phận của hệ thống chính trị; bổ sung chức năng “đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân”; bổ sung nhiệm vụ “tập hợp, xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc”, “tham gia xây dựng Đảng”, "thực hiện đối ngoại nhân dân"...

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy về cơ bản các đề nghị kể trên là hoàn toàn phù hợp với bản chất và chức năng, nhiệm vụ của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và đã được xác định trong Cương lĩnh. Do vậy, Ủy ban DTSĐHP xin tiếp thu phần lớn các ý kiến nêu trên, chỉ không nêu trong Hiến pháp Mặt trận Tổ quốc là bộ phận của hệ thống chính trị vì khái niệm hệ thống chính trị chưa được xác định trong Hiến pháp, đồng thời thể hiện lại khoản 1 Điều 9 như sau: "Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là tổ chức liên minh chính trị, liên hiệp tự nguyện của tổ chức chính trị, các tổ chức chính trị - xã hội, các tổ chức xã hội và các cá nhân tiêu biểu trong các giai cấp, các tầng lớp xã hội, các dân tộc, các tôn giáo và người Việt Nam định cư ở nước ngoài. 

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên của Mặt trận đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân. Mặt trận tập hợp, phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, thực hiện dân chủ, tăng cường đồng thuận xã hội; thực hiện giám sát, phản biện xã hội; tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước, hoạt động đối ngoại nhân dân."

b) Về chính sách của Nhà nước tại khoản 3 Điều 9, có ý kiến đề nghị thay cụm từ “tạo điều kiện” bằng cụm từ “bảo đảm điều kiện” để Mặt trận Tổ quốc Việt Nam hoạt động có hiệu quả và thay cụm từ “các tổ chức xã hội khác” bằng “các tổ chức thành viên của Mặt trận” để phù hợp với hệ thống tổ chức của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, quy định trách nhiệm của Nhà nước trong việc tạo điều kiện để các tổ chức này hoạt động là phù hợp bởi vì tuy đều nằm trong hệ thống chính trị, hợp thành cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân song về nguyên tắc, các tổ chức chính trị - xã hội, các tổ chức xã hội, các tổ chức thành viên khác của Mặt trận được thành lập một cách tự nguyện, giữ vai trò, vị trí riêng, có cách thức hoạt động riêng. Do đó, nếu quy định Nhà nước phải bảo đảm điều kiện hoạt động cho tất cả các tổ chức sẽ là không khả thi và không thực tế, bên cạnh đó lại làm giảm tính chủ động, tính độc lập của các tổ chức trong quá trình tham gia giám sát, góp ý kiến, phản biện xã hội đối với hoạt động của các cơ quan nhà nước.

Việc mở rộng quy định tại khoản 3 để đề cập đến cả các tổ chức xã hội không phải là thành viên của Mặt trận Tổ quốc là một bước tiến quan trọng, thừa nhận vai trò của các tổ chức này trong quá trình phát triển của đất nước nói chung, thể hiện sự tôn trọng quyền lập hội, tạo điều kiện mở rộng dân chủ trong xã hội.

c) Có ý kiến đề nghị bổ sung các điều riêng quy định về các tổ chức chính trị - xã hội khác như Hội nông dân, Hội phụ nữ, Đoàn thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh... tương tự như quy định về tổ chức công đoàn tại Điều 10.

Về vấn đề này, Ủy ban DTSĐHP đã thảo luận và cho rằng mỗi tổ chức chính trị - xã hội đều có vai trò và vị trí quan trọng như nhau. Tuy nhiên, việc có điều riêng quy định riêng về từng tổ chức chính trị - xã hội trong Hiến pháp là không bảo đảm cân đối với các quy định khác của Hiến pháp, không mang tính khái quát. Bên cạnh đó, việc xác định tổ chức nào là tổ chức chính trị - xã hội, cũng như tôn chỉ, mục đích, chức năng, nhiệm vụ của mỗi tổ chức lại có sự điều chỉnh theo từng giai đoạn, từng thời kỳ. Do đó, nếu quy định quá chi tiết về các tổ chức này trong Hiến pháp sẽ không bảo đảm tính ổn định của Hiến pháp, đồng thời dễ dẫn đến nhà nước hóa các tổ chức, đoàn thể này. Vì các lý do trên, xin phép Quốc hội chỉ bổ sung một khoản tại Điều 9 quy định chung về các tổ chức này với tư cách là các tổ chức đại diện cho các lực lượng xã hội đông đảo nhất (bao gồm cả Công đoàn Việt Nam) trong mối quan hệ gắn bó, cùng phối hợp và thống nhất hành động để thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam mà không quy định thành các điều riêng biệt.

d) Có ý kiến đề nghị bỏ Điều 9 và Điều 10 vì đây không phải các thiết chế của Nhà nước.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Công đoàn Việt Nam, Hội Nông dân Việt Nam, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, Hội Cựu chiến binh Việt Nam và các tổ chức thành viên khác của Mặt trận là bộ phận của hệ thống chính trị ở nước ta, cùng hợp thành cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân, đại diện quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của các tầng lớp nhân dân. Do vậy, việc Hiến pháp thừa nhận vai trò, vị trí của các tổ chức này là cần thiết, nhằm góp phần phát huy truyền thống đại đoàn kết toàn dân tộc, tăng cường sự nhất trí về chính trị và tinh thần trong nhân dân.

2.10. Điều 11

Đa số các ý kiến tán thành với quy định tại Điều này. Một số ý kiến đề nghị đảo vị trí Điều này trong Chương và điều chỉnh một số từ, ngữ về mặt kỹ thuật.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy đặt vị trí quy định này tại Điều 11 là phù hợp và xin tiếp thu, chỉnh sửa về kỹ thuật của Điều này như sau:

“1. Tổ quốc Việt Nam là thiêng liêng, bất khả xâm phạm.

2. Mọi hành vi chống lại độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ, chống lại sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc đều bị nghiêm trị."

2.11. Điều 12

a) Có ý kiến đề nghị bổ sung nguyên tắc “đa dạng hóa, đa phương hóa quan hệ, chủ động và tích cực trong hội nhập quốc tế”, nhấn mạnh yêu cầu “bảo đảm lợi ích quốc gia, lợi ích dân tộc”.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, các nội dung nêu trên là hoàn toàn phù hợp với tính chất và tình hình quan hệ quốc tế trong giai đoạn hiện nay. Do vậy, xin tiếp thu và bổ sung các nội dung này vào Dự thảo. 

b) Có ý kiến đề nghị bổ sung chủ thể “các vùng lãnh thổ, các thực thể chính trị, các tổ chức quốc tế và khu vực” trong mối quan hệ với Việt Nam, vì nước ta có quan hệ với các vùng lãnh thổ (như Đài Loan), các thực thể chính trị (như PLO…), các tổ chức quốc tế và khu vực.

Ủy ban DTSĐHP đã nghiên cứu các ý kiến nói trên và chỉnh lý lại quy định này theo hướng khái quát hơn. Cụ thể như sau: “Nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam thực hiện nhất quán đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, hòa bình, hữu nghị, hợp tác và phát triển; đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ, chủ động và tích cực hội nhập quốc tế trên cơ sở tôn trọng độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ, không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau, bình đẳng và các bên cùng có lợi; là bạn, đối tác tin cậy và thành viên có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế vì lợi ích quốc gia, dân tộc, góp phần vào sự nghiệp hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội trên thế giới.”

2.12. Điều 13

a) Về cơ bản các ý kiến tán thành với việc chuyển vị trí các quy định từ Chương cuối của Hiến pháp hiện hành lên Điều này. Bên cạnh đó, có ý kiến đề nghị bổ sung thêm quy định về tiêu ngữ, quốc ngữ, quốc phục, quốc hoa, đồng tiền Việt Nam, Thủ đô, ngày giỗ tổ Hùng Vương và một số biểu tượng khác của đất nước vào Điều này.

Tiếp thu một phần các ý kiến nói trên, Ủy ban DTSĐHP đã chuyển quy định về Thủ đô thành khoản 5 của Điều này, bổ sung quy định về đồng tiền quốc gia tại khoản 3 Điều 59. Còn về các nội dung khác, xin chưa bổ sung vì phần lớn các biểu tượng này mang tính văn hóa, truyền thống, ít có ý nghĩa đại diện quốc gia.

b) Có ý kiến đề nghị bổ sung quy định nhằm làm rõ hơn về Quốc kỳ, Quốc huy, Quốc ca như kích thước, tỷ lệ, vị trí, các chi tiết, mầu sắc của các chi tiết, hình mẫu của Quốc kỳ, Quốc huy; bổ sung quy định tên tác giả, năm sáng tác và phần lời của Quốc ca... Có ý kiến đề nghị thay đổi các chi tiết, mầu sắc trong Quốc kỳ, Quốc huy và phần lời của bài Quốc ca.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy việc sử dụng các biểu trưng này đã có quá trình lịch sử tương đối lâu dài, đã được quy định và sử dụng ổn định từ Hiến pháp năm 1980 đến nay. Do vậy, xin kế thừa các quy định này của Hiến pháp, chỉ thay đổi về bố cục điều.

2.13. Điều 14

Về cơ bản, các ý kiến đều nhất trí với việc chọn Hà Nội làm Thủ đô. Một số ý kiến đề nghị đổi tên thủ đô là Thăng Long vì tên này đã có lịch sử lâu đời. Có ý kiến xác định quy định Thủ đô “được đặt tại Hà Nội” hoặc “được đặt tại thành phố Hà Nội”.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, tên gọi của Thủ đô đã được thay đổi nhiều lần, gắn với từng thời kỳ lịch sử nhất định. Mỗi tên gọi lại có những ý nghĩa khác nhau, đều đáng được trân trọng. Tên gọi Hà Nội như hiện nay cũng đã được sử dụng chính thức từ khá lâu và được thừa nhận rộng rãi. Bên cạnh đó, cụm từ “Thăng Long – Đông Đô – Hà Nội” vẫn thường xuyên được nhắc đến để luôn nhắc nhở mỗi chúng ta về truyền thống lịch sử hào hùng của dân tộc. Do vậy, không nên đặt vấn đề thay đổi tên gọi của Thủ đô.

Về quy định “Thủ đô nước Việt Nam là Hà Nội” hay “Thủ đô nước Việt Nam được đặt tại Hà Nội”, Ủy ban DTSĐHP nhận thấy vấn đề này đã được thảo luận kỹ lưỡng trong quá trình chuẩn bị và xem xét thông qua Luật Thủ đô (tháng 11-2012). Do vậy, xin giữ quy định về Thủ đô như trong Hiến pháp hiện hành, đồng thời chuyển nội dung Điều này thành khoản 5 của Điều 13.

IV. VỀ QUYỀN CON NGƯỜI, QUYỀN VÀ NGHĨA VỤ CƠ BẢN CỦA CÔNG DÂN (CHƯƠNG II)

Qua tổng hợp ý kiến của nhân dân, nhiều ý kiến tán thành với việc bố cục chương về quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân thành Chương II và đánh giá cao việc ghi nhận các quyền con người trong Dự thảo đã báo quát hầu hết các quyền cơ bản về dân sự, chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa của con người theo các điều ước quốc tế. Dự thảo đã tiếp tục khẳng định và làm rõ hơn các quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân trong Hiến pháp năm 1992. Đồng thời, Dự thảo cũng đã bổ sung một số quyền mới phù hợp với các điều ước về quyền con người mà Việt Nam là thành viên. Nhiều ý kiến đề nghị sửa kỹ thuật, câu chữ.

1. Những góp ý chung

Về các vấn đề chung của Chương II có các loại ý kiến sau đây:

1.1. Về tên Chương

Có ý kiến đề nghị sửa lại tên gọi của Chương này như sau: “Quyền con người; quyền lợi và nghĩa vụ, trách nhiệm cơ bản của công dân”, “Quyền và nghĩa vụ của con người”, “Quyền con người cơ bản, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân”; “Nghĩa vụ và quyền của công dân” hoặc “Quyền và nghĩa vụ cơ bản của con người, công dân”; “Quyền, nghĩa vụ của con người và công dân”; “Nghĩa vụ và quyền lợi công dân”, “Các quyền và tự do cơ bản” hay “Các quyền và tự do cơ bản của con người”.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, tên gọi như trong Dự thảo đã công bố lấy ý kiến nhân dân vừa kế thừa Hiến pháp năm 1992, vừa bổ sung nội dung quyền con người cho đầy đủ hơn, nên đã bao hàm nội dung của các tên gọi do các ý kiến nói trên đề xuất. Bên cạnh đó, tên gọi như trong Dự thảo thể hiện chính xác hơn so với một số tên gọi được đề xuất, ví dụ Dự thảo đề cập đến “quyền”, chứ không phải “quyền lợi” như một số ý kiến đóng góp. Đồng thời, tham khảo Hiến pháp các nước, Ủy ban DTSĐHP xin giữ nguyên tên gọi của Chương II như trong Dự thảo đã công bố lấy ý kiến nhân dân.

1.2. Loại ý kiến thứ nhất đề nghị cần làm rõ, phân biệt khái niệm quyền con người, quyền công dân trong Hiến pháp.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, quyền con người là quyền tự nhiên, vốn có của con người từ lúc sinh ra; còn quyền công dân trước hết cũng là quyền con người, nhưng việc thực hiện nó gắn với quốc tịch, tức là vị thế pháp lý của công dân trong quan hệ với Nhà nước, được Nhà nước bảo đảm đối với công dân của nước mình. Chỉ những người có quốc tịch mới được hưởng quyền công dân ở quốc gia đó, ví dụ như quyền bầu cử, ứng cử, quyền tham gia quản lý nhà nước... Để làm rõ sự khác biệt này, tham khảo các Công ước quốc tế về quyền con người và Hiến pháp các nước, Dự thảo sử dụng từ “mọi người”, “không ai” khi thể hiện quyền con người và dùng từ “công dân” khi quy định về quyền công dân.

Bên cạnh đó, có ý kiến đề nghị không quy định về quyền con người trong Hiến pháp, chỉ quy định về quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân như Hiến pháp năm 1992, vì quyền công dân đã bao hàm quyền con người, hơn nữa, Hiến pháp Việt Nam chỉ nên quy định đối với công dân Việt Nam.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, Hiến pháp cần quy định về quyền con người vì như đã giải trình ở trên, quyền con người, quyền công dân là 2 khái niệm khác nhau. Mặt khác, Việt Nam gia nhập các công ước quốc tế về quyền con người, nên cần bảo đảm quyền không chỉ cho công dân Việt Nam. Đây là lần đầu tiên quyền con người được hiến định ở nước ta cho dù quyền con người vẫn được bảo vệ bằng các quy định khác của pháp luật. Việc ghi nhận quyền con người trong Dự thảo Hiến pháp sửa đổi đánh dấu một bước phát triển trong lịch sử lập hiến Việt Nam, tạo tiền đề để xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật theo mục tiêu xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN.

1.3. Loại ý kiến thứ hai đề nghị xem lại cách quy định về quyền con người và quyền công dân, tách riêng quyền con người, quyền công dân thành các mục khác nhau.

Ủy ban DTSĐHP thấy rằng, quyền con người, quyền công dân có mối quan hệ hữu cơ, gắn bó. Vì vậy, Dự thảo không tách bạch thành các mục riêng về quyền con người và quyền công dân, mà quy định theo kết cấu của các Công ước quốc tế về quyền con người. Theo đó, các nội dung của Chương II được sắp xếp như sau: các nguyên tắc chung, các quyền dân sự, chính trị, kinh tế, xã hội và văn hóa, cuối cùng là quy định về nghĩa vụ. Nếu quy định những điều về quyền con người rồi tiếp đến là quyền công dân thì dẫn đến tình trạng lặp lại các quyền ở phần quy định về quyền công dân. Tham khảo Hiến pháp của các nước cũng được bố cục tương tự. 

1.4. Loại ý kiến thứ ba đề nghị có các quy định bảo đảm tính hiện thực, khả thi của các quyền. Cụ thể là phải xác định rõ trách nhiệm của Nhà nước và những bảo đảm của Nhà nước; tránh thể hiện theo văn phong “cương lĩnh”; các quyền con người, quyền công dân trong Hiến pháp có hiệu lực áp dụng trực tiếp; không nên quy định về một số quyền chưa khả thi mà chỉ cần hiến định các quyền cơ bản mà dễ bị tổn thương do sự lạm quyền từ phía cơ quan nhà nước gây ra. Cần quy định về thiết chế bảo vệ và thúc đẩy quyền con người (có thể là Ủy ban về quyền con người thuộc Quốc hội, Cơ quan Nhân quyền quốc gia hoặc Ủy ban quốc gia về quyền con người…).

Tiếp thu các ý kiến đóng góp, Ủy ban DTSĐHP đã chỉ đạo chỉnh sửa các điều khoản để rõ hơn trách nhiệm của Nhà nước trong việc thực hiện quyền, bảo đảm nguyên tắc vừa ghi nhận quyền con người, quyền công dân vừa thể hiện trách nhiệm của Nhà nước trong việc bảo đảm thực hiện quyền tại các điều 18, 19, 25, 27,29, 31, 32, 39, 40. Dự thảo cũng đã sử dụng tối đa ngôn ngữ, văn phong pháp lý, có tính chất ràng buộc hơn.

Mặt khác, đối với một số quyền về xã hội, môi trường…, Dự thảo thể hiện sự thừa nhận khái quát nhất, còn trách nhiệm chi tiết của Nhà nước trong việc đảm bảo các điều kiện thực hiện các quyền đó thì để luật và các văn bản quy phạm pháp luật khác quy định, vì Hiến pháp không thể quy định hết về những nội dung chi tiết đó.

Đối với một số quyền con người được coi là chưa khả thi như quyền được sống trong môi trường trong lành, Dự thảo vẫn ghi nhận nhằm nhấn mạnh tầm quan trọng của quyền, đồng thời thể hiện định hướng cam kết của Nhà nước phải bảo đảm thực hiện. Đây cũng là xu hướng hiện nay trong luật quốc tế về quyền con người và Hiến pháp của nhiều nước trên thế giới.

Đối với ý kiến đề xuất thành lập cơ quan chuyên trách về quyền con người, Ủy ban DTSĐHP cho rằng đây là một thiết chế góp phần thúc đẩy, bảo vệ quyền con người, nhưng trong điều kiện hiện nay, cần có thời gian nghiên cứu kỹ lưỡng hơn. Hơn nữa, Dự thảo cũng đã trù liệu cơ chế bảo vệ Hiến pháp, bảo đảm hoạt động của các cơ quan lập pháp, hành pháp, tư pháp phải tuân theo Hiến pháp, trong đó phải tuân theo các quy định về quyền con người, quyền công dân. Qua đó có thể tăng cường tính khả thi của các quy định về quyền con người, quyền công dân. Đồng thời, việc thúc đẩy, bảo vệ quyền con người, quyền công dân là trách nhiệm của toàn bộ các cơ quan nhà nước. Với những lý do như vậy, Dự thảo chưa quy định về thiết chế này.

1.5. Loại ý kiến thứ tư cho rằng về cơ bản quyền con người là không bị hạn chế, nhưng nếu hạn chế phải chỉ rõ cơ sở để hạn chế và chỉ được hạn chế theo quy định của luật.

Theo Công ước quốc tế về các quyền dân sự, chính trị năm 1966 và Công ước quốc tế về các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa năm 1966, có thể hạn chế một số quyền, nhưng cần thể hiện rõ việc hạn chế chỉ trong một số trường hợp vì lý do bảo vệ an ninh quốc gia, trật tự công cộng, sức khỏe, đạo đức xã hội, tôn trọng quyền và tự do của người khác…Như vậy, tùy vào từng quyền mà việc hạn chế quyền được phép hạn chế như thế nào cho phù hợp. Do đó, tiếp thu ý kiến nhân dân, theo tinh thần các Công ước quốc tế, Ủy ban DTSĐHP đã chỉnh sửa Điều 15 khoản 2 để làm rõ hơn lý do và những trường hợp có thể hạn chế quyền, ngăn ngừa sự tùy tiện trong việc hạn chế quyền. Theo đó, “Quyền con người, quyền công dân chỉ có thể bị hạn chế ở mức độ cần thiết trong trường hợp khẩn cấp vì lý do quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự công cộng, đạo đức, sức khỏe của cộng đồng”.

1.6.  Loại ý kiến thứ năm đề nghị xác định rõ trường hợp nào việc thực hiện quyền theo quy định của luật, trường hợp nào theo quy định của pháp luật để tránh sự lạm dụng, vi phạm quyền công dân của các cơ quan công quyền; bảo đảm nguyên tắc quyền do Hiến pháp và luật quy định.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, hệ thống pháp luật của Việt Nam gồm nhiều văn bản khác nhau, do các cơ quan có thẩm quyền khác nhau ban hành, từ Hiến pháp, luật, nghị quyết của Quốc hội đến nghị quyết của Hội đồng nhân dân, quyết định của Ủy ban nhân dân cấp xã. Quy định về quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân là những nội dung rất quan trọng, liên quan trực tiếp đến con người, công dân. Vì vậy, về nguyên tắc, quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân chỉ có thể được quy định trong Hiến pháp mà không thể quy định bằng pháp luật nói chung; khi được quy định trong Hiến pháp thì đã có hiệu lực thi hành. Tuy nhiên, để bảo đảm thực hiện các quyền và nghĩa vụ đó, trong một số trường hợp cần phải có các quy định về quy trình, thủ tục cụ thể, hoặc về các điều kiện bảo đảm với mức độ chi tiết khác nhau mà luật cũng không quy định hết, cần có các văn bản quy phạm pháp luật khác. Do đó, tiếp thu ý kiến của nhân dân, Ủy ban DTSĐHP đã rà soát từng quyền trong Chương II để thể hiện trường hợp nào thì “theo quy định của luật” (các điều 15, 22, 23a, 38 và 48), trường hợp nào thì “theo quy định của pháp luật” (các điều 23, 24, 26, 31 và 32). Để giảm thiểu sự lạm dụng cụm từ “theo quy định của pháp luật”, trong thực tế sau này cần thực hiện triệt để nguyên tắc về tính hợp hiến, hợp pháp, tính thống nhất của hệ thống pháp luật.

  1.7.  Loại ý kiến thứ sáu đề nghị, trong một số trường hợp cần có quy định về nghĩa vụ cơ bản của công dân nhằm bảo đảm nguyên tắc việc hưởng quyền phải tương ứng với thực hiện nghĩa vụ.

Tiếp thu ý kiến này, Ủy ban DTSĐHP đã rà soát, bổ sung quy định về nghĩa vụ vào các điều 16, 42, 46, 47, 48, 49 và 50. Mặt khác, một số điều khoản khác trong Dự thảo đã quy định về việc nghiêm cấm những hành vi tổn hại đến quyền, hoặc sử dụng cụm từ “không được lợi dụng quyền con người, quyền công dân để xâm phạm/vi phạm…”. Những quy định này thể hiện trách nhiệm, nghĩa vụ của công dân trong việc tôn trọng quyền và lợi ích hợp pháp của người khác.

1.8. Loại ý kiến thứ bảy đề nghị bổ sung một số quyền của cá nhân; bổ sung một số nghĩa vụ; bổ sung quy định: “việc liệt kê các quyền con người, quyền công dân trong bản Hiến pháp này không có nghĩa là coi nhẹ các quyền con người, quyền công dân khác”.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, Hiến pháp chỉ nên quy định những nội dung cơ bản nhất về quyền con người, quyền và nghĩa vụ công dân như trong Dự thảo. Mặt khác, một số quyền và nghĩa vụ mà các ý kiến của nhân dân đề xuất đã được Dự thảo thể hiện như: quyền tự do tôn giáo, quyền khiếu kiện Chính phủ, quyền có công ăn việc làm, quyền tham gia vào quyết định các vấn đề về môi trường, quyền được trưng cầu ý dân; nghĩa vụ đối với cộng đồng…Một số đề xuất về quyền không thuộc nội dung điều chỉnh của Chương II như thành lập đảng phái chính trị, bầu trực tiếp Chủ tịch nước... Có những đề xuất về một số quyền là những vấn đề còn mới mẻ ở Việt Nam, cần có thời gian nghiên cứu kỹ lưỡng hơn.

Về ý kiến đề nghị bổ sung quy định“việc liệt kê các quyền con người, quyền công dân trong bản Hiến pháp này không có nghĩa là coi nhẹ các quyền con người, quyền công dân khác”, Ủy ban DTSĐHP thấy rằng, đây là một kỹ thuật lập hiến được sử dụng trong một số bản Hiến pháp như Hiến pháp Mỹ, Hiến pháp LB Nga 1993, Hiến pháp Hàn Quốc…nhằm mở rộng phạm vi bảo vệ, bảo đảm không bỏ sót các quyền con người không được ghi nhận trực tiếp trong bản Hiến pháp. Tuy nhiên, Hiến pháp nhiều nước lại không quy định trực tiếp nội dung này, nhưng vẫn thể hiện qua một số quy định khác. Tham khảo, cân nhắc giữa hai cách thể hiện, Ủy ban DTSĐHP đề nghị không cần thiết phải bổ sung quy định nói trên, vì một số điều khoản của Dự thảo hiện hành đã thể hiện tinh thần “không coi nhẹ” bất kỳ quyền con người, quyền công dân nào khác mà chưa được liệt kê. Đó là Điều 15: “Ở nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, các quyền con người, quyền công dân về chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội được tôn trọng, được quy định trong Hiến pháp và luật”; Điều 16, Khoản 2: Mọi người có nghĩa vụ tôn trọng quyền của người khác; Điều 17, khoản 1: Mọi người đều bình đẳng trước pháp luật; khoản 2: Không ai bị phân biệt đối xử trong đời sống chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội.

1.9. Loại ý kiến thứ tám đề nghị bố cục, sắp xếp lại Chương II như sau: Sắp xếp, biên tập Chương II gọn lại, ghép một số điều có nội dung trùng lặp và đảo vị trí các điều cho phù hợp; bố cục chương này thành hai hoặc ba mục; bố cục các điều theo các nhóm quyền (với những cách thức khác nhau trong việc phân loại các nhóm quyền); tách riêng quyền con người, quyền công dân thành các mục khác nhau.

Tiếp thu một phần các ý kiến này, Ủy ban DTSĐHP đã chỉnh lý lại các điều trong Dự thảo như: Ghép Điều 20 vào Điều 16,  chuyển Điều 37 thành Điều 23a. Mặt khác, Ủy ban DTSĐHP nhận thấy không nên bố cục Chương II thành các mục để đảm bảo sự nhất quán với cách quy định của các chương khác.

Về các nhóm quyền, Chương II của Dự thảo mới sắp xếp các điều theo các nhóm quyền với thứ tự như sau: Những quy định chung gồm các nguyên tắc, các bảo đảm quyền thực hiện quyền, giới hạn quyền và hạn chế quyền (từ Điều 15 đến Điều 19); các quyền dân sự, chính trị (từ Điều 20 đến Điều 32); các quyền kinh tế, xã hội, văn hóa (từ Điều 33 đến Điều 46); các nghĩa vụ của công dân (từ Điều 46 đến Điều 50); về quyền và nghĩa vụ của người nước ngoài (Điều 51,52). Cách sắp xếp này vừa kế thừa Hiến pháp năm 1992, vừa tham khảo cách quy định của các Công ước quốc tế liên quan và Hiến pháp các nước, vì vậy, xin được giữ cách quy định về các nhóm quyền như trong Dự thảo.

Về ý kiến đề nghị quy định tách biệt quyền con người với quyền công dân, Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, quyền con người, quyền công dân có mối quan hệ hữu cơ, gắn bó, vì vậy, không thể tách quy định về quyền con người, quyền công dân thành 2 mục riêng. Hơn nữa, theo kết cấu như trên đã trình bày, nếu quy định những điều về quyền con người rồi tiếp đến quyền công dân thì dẫn đến tình trạng lặp lại các quyền ở phần quy định về quyền công dân. Do đó, về mặt kỹ thuật lập hiến, cần tránh sự trùng lặp này. Đồng thời, tham khảo kinh nghiệm lập hiến các nước, không có Hiến pháp nào tách quy định quyền con người, quyền công dân ra riêng biệt.

2. Những góp ý vào các điều, khoản cụ thể

2.1. Điều 15

Có ý kiến đề nghị giữ nguyên như Điều 50 của Hiến pháp năm 1992; không quy định về hạn chế quyền con người, quyền công dân. Có ý kiến tán thành với việc hạn chế quyền trong những trường hợp thật cần thiết, nhưng phải theo quy định của luật, chứ không phải theo pháp luật, đồng thời phải xác định rõ hơn các trường hợp hạn chế quyền.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, quy định tại Điều 50 của Hiến pháp năm 1992 là chưa đầy đủ, chưa chính xác về quyền con người, quyền công dân. Vì vậy, cần phải sửa đổi, bổ sung Điều 50 của Hiến pháp hiện hành. Theo đó, tiếp thu các ý kiến đóng góp khác, nội dung Điều 50 đã được chuyển thành khoản 1 Điều 15 của Dự thảo và được sửa đổi, bổ sung như sau: “Ở nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, các quyền con người về chính trị, dân sự, kinh tế, văn hoá, xã hội được tôn trọng, được quy định trong Hiến pháp và luật”.

Đối với việc hạn chế quyền, như đã giải trình ở tiểu mục 1.5, Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, có thể hạn chế quyền, nhưng cần làm rõ một số ít trường hợp có thể hạn chế. Do đó, tiếp thu ý kiến nhân dân, theo tinh thần các Công ước quốc tế, khoản 2 Điều 15 đã được chỉnh lý như trong Dự thảo để giới hạn phạm vi hạn chế quyền và làm rõ hơn lý do hạn chế quyền, giảm thiểu rủi ro xảy ra sự tùy tiện trong việc hạn chế quyền. Cụ thể như khoản 2 Điều 15 quy định như sau: “Quyền con người, quyền công dân chỉ có thể bị hạn chế ở mức độ cần thiết trong trường hợp khẩn cấp vì lý do quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự công cộng, đạo đức, sức khỏe của cộng đồng”.

2.2. Điều 16

Có ý kiến đề nghị ghép Điều 16 với điều khác như các điều 15, 17, 20 và 21; bỏ khoản 1 vì quy định về nghĩa vụ tại Điều này là không phù hợp; không nên sử dụng cụm từ “không được lợi dụng quyền con người, quyền công dân để xâm phạm…” tạo cảm giác “răn đe”, không phù hợp với quyền con người, quyền công dân; các ý kiến khác đồng ý với các nội dung tại Điều 16, nhưng đề nghị chỉnh sửa về câu chữ để thể hiện các nội dung đó.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, nội dung của Điều 16 có tính chất khác với các điều 15, 17 và 21. Vì vậy, không nên ghép các điều này với nhau để bảo đảm trật tự logic. Ủy ban cũng đề nghị cần giữ lại quy định “Không được lợi dụng quyền con người, quyền công dân để xâm phạm…” nhằm phòng ngừa, bảo vệ lợi ích chung và lợi ích hợp pháp của cá nhân. Quy định về nghĩa vụ của công dân cũng được giữ tại Điều 16 để thể hiện nguyên tắc áp dụng chung cho việc thực hiện quyền, đó là: đồng thời với việc hưởng thụ quyền, mỗi công dân cũng cần phải thực hiện nghĩa vụ với Nhà nước và xã hội. Tuy nhiên, quy định này không có nghĩa là mỗi quyền luôn kèm theo một nghĩa vụ. Mặt khác, tiếp thu ý kiến nhân dân, Điều 20 đã được ghép vào Điều 16 và chỉnh lý lại  như sau:

“1. Quyền công dân không tách rời nghĩa vụ công dân.

2. Mọi người có nghĩa vụ tôn trọng quyền của người khác.

3. Công dân có trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ đối với Nhà nước và xã hội.

4. Không được lợi dụng quyền con người, quyền công dân để xâm phạm lợi ích quốc gia, lợi ích dân tộc, quyền, lợi ích hợp pháp của người khác."

2.3. Điều 17

Có ý kiến đề nghị ghép Điều 17 với Điều 16 hoặc giữ nguyên Điều 52 của Hiến pháp năm 1992; bỏ cụm từ “không ai” và thay bằng từ “công dân” ở khoản 2; bổ sung quy định không ai bị phân biệt đối xử trong gia đình, việc làm, hành chính, lao động, không phân biệt dân tộc, giới tính, tôn giáo và màu da; Nhà nước có chính sách đặc thù, hỗ trợ và ưu tiên dành cho cá nhân và gia đình chính sách, cho người khuyết tật, cho người mẹ, trẻ em và người cao tuổi.

Ủy ban DTSĐHP nhận thấy, không nên ghép Điều 17 với điều khác, vì đây là một nội dung riêng biệt; không nên giữ nguyên Điều 52 của Hiến pháp năm 1992 vì Điều 52 chỉ đề cập đến công dân, trong khi đó không chỉ công dân mà tất cả mọi người đều có quyền bình đẳng trước pháp luật. Hơn nữa, Điều 52 không thể hiện được nội dung không ai bị phân biệt đối xử trong tất cả các lĩnh vực của đời sống. Tương tự, không nên thay cụm từ “không ai” bằng cụm từ “công dân” tại khoản 2, vì như vậy sẽ thu hẹp phạm vi người được hưởng quyền không bị phân biệt đối xử.