Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến dự án Luật Dân số

Đề xuất 04 chính sách tại dự án Luật Dân số

Trình bày Tờ trình, Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan cho biết, mục đích ban hành Luật Dân số nhằm tạo cơ sở pháp lý thống nhất, đồng bộ để góp phần thể chế hóa chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng về dân số và khắc phục các hạn chế, tồn tại; đáp ứng yêu cầu công tác dân số phát triển trong tình hình mới. Phạm vi điều chỉnh của dự thảo Luật Dân số gồm: Duy trì mức sinh thay thế; giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh; thích ứng với già hóa dân số, dân số già; nâng cao chất lượng dân số; truyền thông, vận động, giáo dục về dân số; các điều kiện bảo đảm thực hiện công tác dân số. Phạm vi điều chỉnh này phù hợp với 04 chính sách về dân số đã được Chính phủ thông qua.

Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan trình bày Tờ trình

Về bố cục, dự án Luật Dân số gồm có 08 chương, 28 Điều. Nội dung cơ bản dự án Luật Dân số kế thừa một số nội dung về quy mô, cơ cấu, phân bố dân số. So với Pháp lệnh Dân số, dự án Luật đã quy định cụ thể hơn các chính sách, biện pháp về nâng cao chất lượng dân số, truyền thông, vận động, giáo dục về dân số. Về các nội dung bổ sung mới so với quy định của Pháp lệnh Dân số: So với Pháp lệnh Dân số, dự án Luật đã bổ sung các quy định về các chính sách, biện pháp để duy trì mức sinh thay thế, giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh; hỗ trợ chăm sóc người cao tuổi, phát triển nguồn nhân lực chăm sóc người cao tuổi, cung cấp, xử lý thông tin, thông báo, tố giác hành vi xâm phạm, cản trở người cao tuổi thực hiện các quyền hợp pháp để thích ứng với già hóa dân số; thực hiện tư vấn, khám sức khỏe trước khi kết hôn và sàng lọc, chẩn đoán, điều trị trước sinh và sơ sinh để nâng cao chất lượng dân số.

Các đại biểu tham dự Phiên họp

Về phân cấp, phân quyền: Dự án Luật quy định trách nhiệm của Chính quyền địa phương cấp tỉnh trong việc quyết định một số biện pháp một cách chủ động, linh hoạt để thực hiện các chính sách, biện pháp duy trì mức sinh thay thế, giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh và đưa tỷ số giới tính khi sinh về mức cân bằng tự nhiên trên cơ sở tình hình, động thái dân số. Chủ động trong lập kế hoạch ngân sách, thời điểm áp dụng biện pháp để thực hiện theo Luật Ngân sách Nhà nước, phù hợp với tình hình kinh tế - xã hội của địa phương.

Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan trình bày Tờ trình

Về thủ tục hành chính: Một số nội dung trong dự thảo Luật Dân số không quy định trực tiếp các thủ tục hành chính cụ thể mà chủ yếu thực hiện theo các thủ tục hành chính hiện có của một số luật liên quan đến nội dung dự kiến quy định như: Luật Khám bệnh, chữa bệnh, Luật Người cao tuổi... Các quy định liên quan đến thủ tục hành chính trong dự thảo Luật sẽ được xây dựng trong văn bản của Chính phủ, trong quá trình xây dựng các văn bản hướng dẫn thi hành Luật, Bộ Y tế sẽ tiến hành đánh giá cụ thể sự cần thiết, tính hợp lý, tính hợp pháp của thủ tục hành chính.

Dự án Luật Dân số không bổ sung nội dung mới so với dự thảo gửi thẩm định mà chỉ thực hiện việc chỉnh lý theo hướng chỉ quy định các vấn đề mang tính nguyên tắc và giao Chính phủ, Bộ Y tế, chính quyền địa phương các cấp hướng dẫn cụ thể và triển khai thi hành. Dự kiến Dự án Luật Dân số sẽ được trình Quốc hội thông qua tại Kỳ họp thứ 10 (tháng 10 năm 2025)

Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội Nguyễn Đắc Vinh trình bày Báo cáo thẩm tra dự án Luật

Trình bày Báo cáo thẩm tra dự án Luật, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội Nguyễn Đắc Vinh cho biết, Thường trực Ủy ban nhận thấy phạm vi điều chỉnh của dự thảo Luật đã quy phạm hóa 04 chính sách của dự án Luật: Duy trì mức sinh thay thế, giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh, thích ứng với già hóa dân số, dân số già, nâng cao chất lượng dân số. Tuy nhiên, phạm vi điều chỉnh chưa bao quát hết nội dung của dự thảo Luật, do đó đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu chỉnh lý quy định phạm vi điều chỉnh của dự thảo Luật cho phù hợp. Bên cạnh đó, Thường trực Ủy ban đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo rà soát, nghiên cứu thể chế hóa các nội dung liên quan đến dân số và phát triển trong đề xuất Chương trình mục tiêu quốc gia về chăm sóc sức khỏe, dân số và phát triển giai đoạn 2026 - 2035 (dự kiến trình Quốc hội xem xét thông qua tại Kỳ họp thứ 10) để quy định tại dự thảo Luật này.

Các đại biểu tham dự Phiên họp

Về một số vấn đề lớn, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội Nguyễn Đắc Vinh cho biết, Thường trực Ủy ban nhận thấy các biện pháp để duy trì mức sinh thay thế cơ bản chỉ mang tính hỗ trợ ngắn hạn, đề nghị nghiên cứu có các biện pháp tổng thể, căn cơ, toàn diện và mang tính hỗ trợ bền vững, nhằm tạo điều kiện thực chất để người dân yên tâm kết hôn, sinh đủ 02 con, qua đó đạt được mức sinh thay thế. Thường trực Ủy ban cũng đề nghị bổ sung quy định: Định kỳ Chính phủ công bố tình trạng mức sinh để chính quyền địa phương xây dựng, thực hiện các chính sách hỗ trợ, khuyến khích phù hợp; Trường hợp mức sinh của một số địa phương xuống mức rất thấp, Chính phủ báo cáo, đề xuất với Quốc hội có biện pháp can thiệp kịp thời; Đồng thời quy định trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức trong việc cung cấp cho nam, nữ trước khi kết hôn các kiến thức về chăm sóc sức khỏe sinh sản; chăm sóc, nuôi dạy con.

Các đại biểu tham dự Phiên họp

Về giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh tại Điều 15, Thường trực Ủy ban đề nghị chỉnh lý khoản 2 Điều 15 theo hướng bao quát hơn để thống nhất với hành vi bị nghiêm cấm quy định tại khoản 3 Điều 6. Theo đó quy định áp dụng đối với hành vi tác động đến việc lựa chọn giới tính nói chung, không chỉ hành vi công bố, thông báo, tiết lộ thông tin về giới tính; Bổ sung quy định: Định kỳ Chính phủ công bố các tỉnh, thành phố mất cân bằng giới tính khi sinh ở mức rất cao, cao và ở mức cân bằng tự nhiên.

Về một số chính sách thích ứng với già hóa dân số, dân số già, Thường trực Ủy ban đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo: Nghiên cứu bổ sung quy định liên quan đến “chuẩn bị cho tuổi già”, “già hóa khỏe mạnh”, “liên thế hệ”, “tăng cường sự tham gia của người cao tuổi”, “chất lượng cuộc sống người cao tuổi”. Bên cạnh đó bổ sung quy định phát triển đa dạng các hình thức chăm sóc người cao tuổi, bổ sung quy định chính sách cụ thể để khuyến khích sự tham gia của khu vực kinh tế tư nhân trong phát triển các cơ sở chăm sóc người cao tuổi; nghiên cứu quy định phát triển nguồn nhân lực chăm sóc người cao tuổi.

Cần chính sách dài hạn, căn cơ để duy trì mức sinh thay thế và đảm bảo tính khả thi

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh cho ý kiến hoàn thiện dự án Luật

Cho ý kiến hoàn thiện dự án Luật, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng nhận thấy, việc duy trì mức sinh thay thế là một chính sách rất quan trọng. Hiện dự án Luật đang đề xuất ba chính sách cho nội dung này là: tăng thời gian nghỉ thai sản khi sinh con thứ hai, ưu tiên mua/thuê nhà ở xã hội, và hỗ trợ tài chính khi sinh con. Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng cho rằng, ngoài chính sách hỗ trợ về nhà ở xã hội, các chính sách còn lại chủ yếu mang tính chất hỗ trợ ngắn hạn. “Tổng kết thực tiễn thi hành Pháp lệnh Dân số và kinh nghiệm quốc tế cho thấy, chính sách tăng mức sinh rất khó thành công nếu thiếu các giải pháp mang tính chất dài hạn. Do đó, đề nghị tiếp tục nghiên cứu để bổ sung các biện pháp có tính tổng thể, căn cơ, toàn diện hơn nhằm hỗ trợ lâu dài, tạo điều kiện thực chất để người dân yên tâm kết hôn và sinh đủ hai con. Qua đó đạt mức sinh thay thế”, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng đề nghị.

Bên cạnh đó, qua tổng kết của Bộ Y tế đã chỉ rõ thực trạng tỉ lệ vô sinh ở nam giới tương đối cao và có xu hướng tăng, trong khi số lượng người được điều trị vô sinh và hỗ trợ sinh sản thành công còn chiếm tỉ lệ thấp, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng kiến nghị, nghiên cứu ban hành các biện pháp, chính sách nhằm giảm tỉ lệ phá thai và hỗ trợ về tài chính cho các cặp vợ chồng thực hiện điều trị vô sinh. Đồng thời, cần quy định đẩy mạnh công tác tuyên truyền giáo dục, hướng dẫn về định hướng hành vi nhằm hạn chế tình trạng mang thai ngoài ý muốn, cũng như kiểm soát chặt chẽ hơn hoạt động phá thai vì lựa chọn giới tính thai nhi.

Chủ nhiệm Ủy ban Công tác đại biểu Nguyễn Thanh Hải phát biểu

Cùng quan tâm đến chính sách duy trì mức sinh thay thế, Chủ nhiệm Ủy ban Công tác đại biểu Nguyễn Thanh Hải nhận thấy các biện pháp quy định tại dự thảo Luật chủ yếu tập trung vào hỗ trợ tài chính. Trước thực tế xã hội đang đối mặt với hiện tượng không chỉ “ngại sinh, sinh ít”, mà còn “ngại kết hôn, lười kết hôn và không có điều kiện tài chính để kết hôn”, Chủ nhiệm Ủy ban Công tác đại biểu Nguyễn Thanh Hải cho biết nguyên nhân được chỉ ra là do giá nhà, chi phí giáo dục, y tế và học tập cho con cái rất cao. Do đó đề nghị nghiên cứu đưa ra những khuyến khích mạnh mẽ hơn; không chỉ tập trung vào việc sinh đủ hai con trước 35 tuổi mà có thể xem xét chính sách hỗ trợ đối với những người có một con trước 30 tuổi.

Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính Phan Văn Mãi phát biểu

Góp ý tại phiên họp, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính Phan Văn Mãi đề nghị dự án Luật Dân số cần thể chế hóa nhiều hơn tinh thần Nghị quyết 72 của Bộ Chính trị về Một số giải pháp đột phá, tăng cường bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân. Theo đó cần nghiên cứu bổ sung thêm các chính sách theo chuỗi phát triển của một con người từ khi mang thai, sinh ra, đến tuổi đi học và tuổi già. Đánh giá cao việc dự án Luật đã luật hóa quy định tư vấn kiểm tra sức khỏe trước khi kết hôn, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính Phan Văn Mãi cũng đề nghị xây dựng lộ trình bắt buộc tư vấn, kiểm tra sức khỏe như một điều kiện để được cấp đăng ký kết hôn. Việc này nhằm đảm bảo chất lượng dân số.

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn phát biểu

Cho ý kiến tại phiên họp, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn đánh giá cao nỗ lực của cơ quan soạn thảo đã chuẩn bị dự thảo Luật rất công phu, nghiêm túc và có chất lượng. Với bố cục gọn gàng (8 Chương, 28 Điều), dự thảo Luật đủ điều kiện để trình kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV xem xét theo quy trình rút gọn. Cũng theo Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn, việc nâng cấp từ Pháp lệnh Dân số lên Luật Dân số là một yêu cầu cấp bách xuất phát từ thực tiễn, do Pháp lệnh Dân số hiện hành đã bộc lộ nhiều hạn chế. Dẫn chứng cho những bất cập này, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn chỉ rõ, chất lượng dân số Việt Nam tuy có cải thiện nhưng vẫn còn khiêm tốn, xếp hạng 107/191 quốc gia trên thế giới. Bên cạnh đó, Việt Nam đang đối mặt với tốc độ già hóa dân số rất nhanh, dự kiến đến năm 2038, số người trên 60 tuổi sẽ chiếm 20% dân số. Qua phân tích, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn đề nghị dự án Luật Dân số cần cụ thể hóa chủ trương của Đảng về việc khuyến khích sinh đủ hai con để giảm áp lực già hóa, phù hợp quyền con người; xây dựng cơ chế thích ứng già hóa và phân bổ dân số hợp lý; có những chính sách đột phá để tận dụng hiệu quả thời kỳ dân số vàng cho tăng trưởng, nâng cao chất lượng dân số qua giáo dục và số hóa.

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh phát biểu kết luận

Phát biểu kết luận, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh cho biết, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đánh giá cao tinh thần trách nhiệm, chủ động tích cực và sự phối hợp hiệu quả của cơ quan chủ trì soạn thảo và cơ quan chủ trì thẩm tra dự án Luật. Để sớm hoàn thiện dự án luật, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh đề nghị, Chính phủ chỉ đạo các cơ quan nghiên cứu, tiếp thu ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội và các cơ quan thẩm tra, khẩn trương hoàn thiện hồ sơ dự án luật để trình Quốc hội xem xét tại kỳ họp thứ 10. Trong đó lưu ý: Thứ nhất, nghiên cứu bổ sung quy định chính sách của nhà nước về dân số và phát triển; Đặc biệt gia cố thêm chính sách để phục vụ cho việc chuyển mạnh từ kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển. Thứ hai, hoàn thiện quy định về duy trì mức sinh thay thế theo hướng có các biện pháp tổng thể, căn cơ nhằm đạt được mức sinh thay thế bền vững, bảo đảm công bằng trong thụ hưởng chính sách. Quy định có tính khả thi để giải quyết triệt để việc lựa chọn giới tính, tiến tới đưa tỷ số giới tính khi sinh về mức cân bằng tự nhiên. Cùng với đó, nghiên cứu bổ sung quy định để bảo đảm sự chủ động trong thích ứng với già hóa dân số, tiếp tục hoàn thiện quy định về nâng cao chất lượng dân số trên cơ sở đánh giá toàn diện các khía cạnh xã hội./.