Uỷ ban Kinh tế và Tài chính cho ý kiến vào dự thảo Luật Tiết kiệm, chống lãng phí

ham dự phiên họp có các Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Kinh tế và Tài chính, Uỷ viên là đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách, kiêm nhiệm của Uỷ ban Kinh tế và Tài chính cùng đại diện một số Bộ, ngành như Bộ Tài chính, Kiểm toán Nhà nước, Ngân hàng Nhà nước…

Quang cảnh Phiên họp

Nâng cao trách nhiệm người đứng đầu và cán bộ trong thực hành tiết kiệm, chống lãng phí
Tờ trình của Chính phủ khẳng định, việc xây dựng Luật Tiết kiệm, chống lãng phí thay thế Luật hiện hành là cần thiết nhằm tạo khung khổ pháp lý đồng bộ, thống nhất, nâng cao nhận thức và xây dựng văn hóa tiết kiệm trong toàn xã hội. Phạm vi điều chỉnh của Luật được dự kiến mở rộng so với trước, bao quát đầy đủ các lĩnh vực cần phòng, chống lãng phí: Quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công, tổ chức bộ máy, lao động trong khu vực nhà nước; Quản lý, khai thác và sử dụng tài nguyên, năng lượng. 
Trên cơ sở Báo cáo thẩm tra sơ bộ của Ủy ban Kinh tế và Tài chính và ý kiến tại Phiên họp Ủy ban Thường vụ Quốc hội và Hội nghị đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách lần thứ 8, nhiệm kỳ khóa XV, Bộ Tài chính đã tiếp thu nhiều nội dung quan trọng, trong đó, Chính phủ đã thông qua ba nhóm chính sách lớn về tiết kiệm, chống lãng phí tại Nghị quyết số 158 (ngày 13/6), được cụ thể hóa thành tám nhóm nội dung sửa đổi, hoàn thiện quan trọng trong dự thảo Luật (sửa đổi). Dự thảo Luật hiện còn 37 điều, giảm 43 điều so với Luật hiện hành.

Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Kinh tế và Tài chính Phạm Thuý Chinh phát biểu

Đáng chú ý, dự thảo Luật nâng cao trách nhiệm người đứng đầu và cán bộ, cụ thể hóa Chỉ thị số 27 của Bộ Chính trị, xác định rõ ràng hơn trách nhiệm của các bên. Trong đó, người đứng đầu cơ quan, tổ chức có 7 nhóm quyền và trách nhiệm; Cán bộ, công chức, viên chức có 6 nhóm quyền và trách nhiệm. Đồng thời, các quy định trong dự thảo Luật đẩy mạnh xây dựng và lan tỏa văn hóa tiết kiệm, chống lãng phí trong hoạt động sản xuất, kinh doanh và tiêu dùng.
Thể chế hóa Nghị quyết số 231 (ngày 17/01/2025), dự thảo khuyến khích tất cả cơ quan, tổ chức, cá nhân cung cấp thông tin lãng phí. Theo đó, người đứng đầu phải kiểm tra, làm rõ thông tin và công khai kết quả xử lý. Chính phủ được giao quy định chi tiết các biện pháp bảo vệ người cung cấp thông tin, người đấu tranh chống lãng phí và người thân của họ.

Thứ trưởng Bộ Tài chính Cao Anh Tuấn phát biểu

Ngoài ra, dự thảo bổ sung quy định về nhận diện và chế tài xử lý, xác định 9 nhóm hành vi gây lãng phí và 9 nhóm hành vi vi phạm trong thực hiện phòng, chống lãng phí, giao Chính phủ quy định chi tiết về hành vi cụ thể và chế tài xử lý.
Đáng chú ý, thực hiện chỉ đạo của Tổng Bí thư, dự thảo bổ sung quy định tạo cơ sở pháp lý cho giám sát và xử lý mạnh mẽ hơn. Quy định công khai bắt buộc một số tài liệu, thông tin liên quan để nhân dân và các bên liên quan thực hiện quyền giám sát. Bổ sung quy định về xây dựng Cơ sở dữ liệu quốc gia về tiết kiệm, chống lãng phí để theo dõi toàn quốc.

Phó Chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh tại phiên họp toàn thể của Uỷ ban KT&TC

Bên cạnh đó, hướng tới xây dựng văn hóa tiết kiệm trong xã hội, dự thảo Luật đề xuất lấy ngày 20 tháng 5 (ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh đăng bài "Thế nào là Kiệm") là Ngày toàn dân tiết kiệm, chống lãng phí; Quy định trách nhiệm xây dựng và lan tỏa văn hóa tiết kiệm phù hợp với từng đối tượng.
Dự thảo đã lược bỏ nhiều quy định không còn phù hợp, trùng lặp với các Luật chuyên ngành, đảm bảo nguyên tắc Luật chỉ quy định các vấn đề ổn định, giá trị lâu dài, tăng tính đồng bộ, thống nhất của hệ thống pháp luật. Bổ sung nguyên tắc để đảm bảo phòng, chống lãng phí trong toàn bộ quá trình xây dựng chính sách, pháp luật và theo dõi thi hành pháp luật.

Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Kinh tế và Tài chính Phạm Thuý Chinh điều hành nội dung phiên họp

Uỷ ban Kinh tế và Tài chính nhận định, sau hơn 10 năm thực hiện, Luật hiện hành đã bộc lộ nhiều hạn chế. Phạm vi điều chỉnh rộng nhưng mang tính nguyên tắc, dẫn đến chồng chéo với luật chuyên ngành, đặc biệt là chế tài xử lý chưa đủ sức răn đe. Phần lớn các trường hợp lãng phí chỉ dừng lại ở việc kiểm điểm nội bộ, rất ít trường hợp bị xử lý trách nhiệm tài chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự. Ngoài ra, việc thiếu công cụ đo lường và hệ thống định mức, tiêu chuẩn chưa đầy đủ cũng gây khó khăn cho việc đánh giá hiệu quả tiết kiệm, chống lãng phí. Điểm nhấn quan trọng trong tinh thần của Dự thảo Luật là sự chuyển đổi mạnh mẽ từ tư duy "tiết kiệm chi phí" sang tư duy "hiệu quả sử dụng ngân sách và tài nguyên" dựa trên kết quả đầu ra, đồng thời tăng cường trách nhiệm giải trình của người đứng đầu.

Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Kinh tế và Tài chính Nguyễn Vân Chi tham dự phiên họp

Các đại biểu đã chỉ ra một số vấn đề cần được cơ quan soạn thảo tiếp thu, giải trình kỹ lưỡng trước khi trình Quốc hội. Ủy viên là đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách Ủy ban Công tác Đại biểu của Quốc hội Trần Văn Lâm đồng tình cao với nhiều nội dung sửa đổi của dự thảo Luật, đề nghị cơ quan soạn thảo cần làm rõ hai vấn đề phức tạp để tạo sự đồng thuận cao hơn khi trình ra Quốc hội. Về công tác tiết kiệm, chống lãng phí đối với khối doanh nghiệp, đại biểu Trần Văn Lâm cho rằng dự thảo Luật hiện đang có xu hướng "gộp chung" các loại hình doanh nghiệp, gây khó khăn trong việc điều chỉnh. Theo đại biểu, đối với doanh nghiệp tư nhân hoạt động theo nguyên tắc thị trường, mục tiêu lợi nhuận đã là động lực buộc họ phải tiết kiệm chi phí. Do đó, Luật không nên can thiệp quá sâu, yêu cầu cụ thể vào hoạt động quản trị kinh doanh của doanh nghiệp tư nhân, bởi điều này có thể khiến Luật mang tính hình thức. Ngược lại, đối với doanh nghiệp nhà nước có sử dụng tài nguyên, tài sản công, việc đặt ra các tiêu chí tiết kiệm, chống lãng phí cụ thể, chi tiết là hoàn toàn cần thiết. Đại biểu đề nghị phải tách bạch rõ ràng giữa các lĩnh vực có sử dụng tài sản công và các lĩnh vực tư nhân 100%. Đồng thời, việc thúc đẩy tiết kiệm trong khu vực doanh nghiệp, đặc biệt là việc sử dụng tài nguyên không tái tạo, nên được điều chỉnh chủ yếu bằng các chính sách kinh tế, như thuế, giá cả, thay vì chỉ dựa vào quy định quản trị.

Uỷ viên là đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách Uỷ ban Công tác đại biểu Trần Văn Lâm phát biểu

Vấn đề thứ hai được đại biểu chỉ ra là sự chưa thống nhất về mặt chính sách giữa mục tiêu của Luật và định hướng điều hành vĩ mô. Luật mong muốn xây dựng "văn hóa tiết kiệm" trong tiêu dùng của nhân dân và các hộ gia đình. Tuy nhiên, mặt khác, Nhà nước lại đang đẩy mạnh chính sách kích cầu nhằm khuyến khích tiêu dùng, du lịch, mua sắm để tăng trưởng kinh tế. Do vậy, đại biểu đề nghị cơ quan soạn thảo phải giải quyết triệt để sự "ngược xuôi" này để đảm bảo hệ thống pháp luật đồng bộ, từ đó tạo sự thuyết phục và nhận được sự hưởng ứng tích cực từ người dân.

Đại biểu tham dự Phiên họp

Ba lãng phí lớn nhất trong quản lý nhà nước: thiếu đánh giá tác động, chuyển đổi số không hệ thống và trì hoãn kế hoạch
Tại phiên họp, ông Hoàng Minh Hiếu, Ủy viên chuyên trách Uỷ ban Pháp luật và Tư pháp chỉ ra ba "lỗ hổng" lớn gây lãng phí trong quá trình xây dựng chính sách và điều hành của Nhà nước. Đại biểu nhấn mạnh, việc tiết kiệm, chống lãng phí phải bắt đầu từ khâu xây dựng chính sách, nhiều chính sách được ban hành mà không có báo cáo đánh giá tác động rõ ràng, khoa học, dẫn đến lãng phí lớn và tăng chi phí tuân thủ cho xã hội. 

Đại biểu tham dự Phiên họp

Nêu thực tế công tác chuyển đổi số đang được đẩy mạnh nhưng lại "không có tính hệ thống", gây ra lãng phí rất lớn về ngân sách, đại biểu chỉ ra tình trạng các hệ thống cơ sở dữ liệu được xây dựng một cách chồng chéo, nhiều trường dữ liệu bị lặp lại giữa các cơ quan khác nhau. Do vậy nêu không có sự cân nhắc và rà soát hiệu quả, chi phí dành cho chuyển đổi số sẽ tiếp tục đội lên, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chi tiêu ngân sách.
Một thực tế được đại biểu Hoàng Minh Hiếu chỉ ra là việc lùi các mốc thời gian đã được hoạch định trong các văn bản quy phạm pháp luật. Việc liên tục lùi thời hạn sẽ là một sự lãng phí nhất định trong quá trình hoạch định và thực hiện kế hoạch, ảnh hưởng đến tính cụ thể và nghiêm túc của các mục tiêu đã đề ra.

Uỷ viên là đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách Uỷ ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Minh Hiếu phát biểu

Để nâng cao hiệu quả chống lãng phí, các đại biểu nhấn mạnh xây dựng và lan tỏa văn hóa tiết kiệm. Một số đại biểu đề xuất đưa nội dung tiết kiệm, chống lãng phí vào hương ước, quy ước để nhân dân bàn bạc và quyết định, thay vì chỉ “khuyến khích”. Bên cạnh đó, việc cung cấp và xử lý thông tin lãng phí cũng cần được hoàn thiện, cần bổ sung nguồn thông tin từ thanh tra, kiểm tra, kiểm toán, giám sát, không chỉ từ thông tin đại chúng và tố cáo. Đồng thời, cần phải phân loại xử lý thông tin chống lãng phí theo nguyên tắc rõ ràng và đúng thẩm quyền, tránh quy định chung chung. 

Các đại biểu dự Phiên họp

Để kế hoạch tiết kiệm, chống lãng phí được thực hiện hiệu quả hơn, các đại biểu cho rằng Luật cần quy định cụ thể cán bộ, công chức phải có trách nhiệm phát hiện và ngăn chặn các hành vi gây lãng phí ngay trong cơ quan, đơn vị của mình. Thực tiễn cho thấy, nhiều đơn vị vẫn còn tình trạng lãng phí mang tính hình thức do vai trò phát huy dân chủ cơ sở chưa tốt. Việc bổ sung quy định này sẽ nâng cao tính chủ động và trách nhiệm của từng cá nhân, thay vì chỉ dựa vào người đứng đầu. Tiết kiệm, chống lãng phí là một hành động mang tính hiệu quả và cần thiết, nên cần được hướng tới phải thực hiện, thay vì chỉ là lời hô hào chung chung. 

Ông Hà Sỹ Huân, Uỷ viên là đại biểu Quốc hội hoạt động kiêm nhiệm Uỷ ban Kinh tế và Tài chính phát biểu

Một số ý kiến cho rằng, nếu chỉ dùng từ "khuyến khích", Luật sẽ không đủ sức nặng để xử lý các vấn đề lãng phí nghiêm trọng đang tồn tại, như lãng phí tài nguyên nước và tài nguyên đất ở nhiều địa phương. Vì vậy, đề xuất sửa đổi nhằm mục tiêu định hướng các tổ chức, cá nhân thực hiện chống lãng phí theo quy định, việc chuyển đổi thuật ngữ này sẽ giúp chính sách trở nên chặt chẽ và phù hợp hơn với yêu cầu thực tiễn./.