Sửa đổi Luật Giám định tư pháp: Giao Chính phủ quy định tiêu chí xác định người có “kiến thức chuyên sâu”, trong giám định tư pháp

 Phó Trưởng Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Trị Hoàng Đức Thắng điều hành nội dung thảo luận.

Cho ý kiến về dự án Luật Giám định tư pháp (sửa đổi), các ý kiến nhất trí với sự cần thiết ban hành Luật Giám định tư pháp (sửa đổi). Việc xây dựng, ban hành Luật nhằm thể chế hóa đầy đủ các đường lối, chủ trương của Đảng về công tác giám định tư pháp và giải quyết những hạn chế, vướng mắc phát sinh từ thực tiễn sau hơn 13 năm thực thi Luật Giám định tư pháp năm 2012 (sửa đổi, bổ sung năm 2020). 

Luật Giám định tư pháp là một đạo luật có vai trò then chốt trong hoạt động tư pháp; bởi kết luận giám định là một nguồn chứng cứ quan trọng, có  ý nghĩa quyết định trong các vụ án hình sự, dân sự, hành chính; chất lượng giám định ảnh hưởng trực tiếp đến việc xác định sự thật khách quan của vụ án, đến quyền con người, quyền công dân, lợi ích của Nhà nước, tổ chức và cá nhân. Vì vậy, việc sửa đổi toàn diện Luật Giám định tư pháp là hết sức cần thiết.

Quy định rõ các nội dung quản lý nhà nước về giám định tư pháp trong luật

Về thẩm quyền bổ nhiệm, miễn nhiệm giám định viên tư pháp, đại biểu Nguyễn Tiến Nam – Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Trị cho biết, khoản 1 Điều 11 dự thảo Luật quy định: Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh bổ nhiệm, miễn nhiệm giám định viên tư pháp.

Đại biểu Nguyễn Tiến Nam – Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Trị phát biểu

Theo đại biểu quy định như vậy giúp thuận lợi cho quá trình bổ nhiệm, miễn nhiệm giám định viên, cắt giảm thủ tục hành chính. Tuy nhiên, đại biểu băn khoăn  về chất lượng giám định viên có thực sự đảm bảo? Thực tế các lĩnh vực giám định tư pháp do tổ chức giám định tư pháp công lập thực hiện (như pháp y, kỹ thuật hình sự) có ở nhiều bộ, ngành và ở địa phương. Nếu cùng 01 lĩnh vực giám định tư pháp mà có nhiều chủ thể bổ nhiệm thì chất lượng giám định viên sẽ không đồng đều. Bên cạnh đó, ở một số bộ, ngành có số lượng giám định viên ít, chuyên môn còn hạn chế thì cần có thời gian theo dõi, đánh giá trước khi bổ nhiệm; việc giao cho các bộ, ngành, UBND cấp tỉnh bổ nhiệm dễ dẫn đến tình trạng “cứ đủ thời gian” là bổ nhiệm, mà không đánh giá được chất lượng giám định viên; việc đánh giá chất lượng cũng như bổ nhiệm giám định viên nên giao cho 01 đơn vị quản lý chuyên môn thực hiện sẽ đảm bảo đồng bộ, thống nhất.

Vì vậy, đại biểu đề nghị giữ nguyên như quy định của luật hiện hành: Giao Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ, Thủ trưởng cơ quan thuộc Chính phủ quản lý chuyên môn lĩnh vực giám định tư pháp bổ nhiệm, miễn nhiệm giám định viên tư pháp (như Bộ Y tế bổ nhiệm, miễn nhiệm giám định viên pháp y, pháp y tâm thần; Bộ Công an bổ nhiệm, miễn nhiệm giám định viên kỹ thuật hình sự;…).

Về thẩm quyền quản lý nhà nước về giám định tư pháp, khoản 3, 4, 5 Điều 7 dự thảo Luật giao nhiệm vụ quản lý nhà nước cho thủ trưởng các bộ, ngành, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh. Có thể thấy có nhiều chủ thể quản lý nhà nước về giám định tư pháp, điều này cũng là một khó khăn trong công tác quản lý chung về giám định tư pháp. Ví dụ như hiện nay, tổ chức giám định công lập về kỹ thuật hình sự có ở Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao và 34 địa phương. Nếu quy định như trên thì các tổ chức giám định này sẽ do Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, 34 Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quản lý nhà nước.

Toàn cảnh thảo luận tại Tổ 10

Về chuyên môn, Điều 4 dự thảo Luật quy định các nguyên tắc thực hiện giám định tư pháp, trong đó có quy định: “Tuân thủ pháp luật, tuân theo trình tự, thủ tục giám định, quy trình giám định, quy chuẩn chuyên môn giám định, phương pháp khoa học, kỹ thuật nghiệp vụ.” Đại biểu cho rằng, việc thực hiện theo trình tự, thủ tục, quy trình, quy chuẩn chuyên môn là rất quan trọng, nhưng cần phải có một đơn vị quản lý về chuyên môn giám định tư pháp (không phải quản lý nhà nước) để ban hành các thủ tục, quy trình, quy chuẩn để thực hiện thống nhất; đồng thời đơn vị này sẽ thực hiện việc kiểm tra, giám sát hoạt động của các tổ chức giám định tư pháp theo lĩnh vực chuyên môn được giao để tránh xảy ra sai sót, vi phạm.

Do đó, tại Điều 7 dự thảo Luật, đại biểu đề nghị quy định rõ quản lý nhà nước về giám định tư pháp gồm những nội dung gì? Đồng thời, bổ sung nội dung về đơn vị quản lý chuyên môn về giám định tư pháp. Trong đó, đối với 03 lĩnh vực giám định tư pháp có số lượng vụ việc lớn nhất hiện nay là giám định kỹ thuật hình sự, giám định pháp y, giám định pháp y tâm thần, đại biểu đề nghị giao: Bộ Công an quản lý chuyên môn về lĩnh vực giám định kỹ thuật hình sự; Bộ Y tế quản lý chuyên môn về lĩnh vực giám định pháp y, pháp y tâm thần, như quy định của Luật hiện hành. 

Cho ý kiến về Văn phòng giám định tư pháp (Điều 20 dự thảo Luật), một số ý kiến cho rằng, đối với lĩnh vực giám định ADN, tài liệu, kỹ thuật số và điện tử, dấu vết đường vân - Đây là những lĩnh vực giám định đặc thù, liên quan đến thông tin, dữ liệu cá nhân (thông qua thông tin sinh trắc học ADN, đường vân). Bên cạnh đó, phần lớn đối tượng giám định, mẫu so sánh có liên quan đến bí mật nhà nước như: đặc điểm bảo an của tiền, hình dấu, chữ viết, chữ ký trên các giấy tờ, tài liệu có giá trị pháp lý, dữ liệu cá nhân trên các thiết bị điện tử,… Do đó, nếu thành lập Văn phòng giám định tư pháp đối với các chuyên ngành trên có thể dẫn đến lộ lọt bí mật nhà nước, lộ lọt thông tin cá nhân, phương pháp giám định. Từ đó tội phạm có thể lợi dụng để phạm tội, xóa dấu vết, che giấu thủ đoạn phạm tội, gây khó khăn cho công tác phòng ngừa, phát hiện và điều tra, xử lý.

Thực tế hiện tại các tổ chức giám định tư pháp công lập được nhà nước đầu tư, đảm bảo đang hoạt động, đáp ứng tốt yêu cầu giám định ở các lĩnh vực trên, chưa phát sinh khó khăn, vướng mắc cần phải xã hội hóa. Do đó, đại biểu đề nghị không quy định phạm vi thành lập Văn phòng giám định tư pháp đối với chuyên ngành ADN, tài liệu, kỹ thuật số và điện tử, dấu vết đường vân ở tất cả các lĩnh vực không phải chỉ trong tố tụng hình sự, mà trong cả tố tụng dân sự, hành chính,... Ngoài ra, để thuận lợi, linh hoạt trong quá trình triển khai, thi hành luật, đại biểu đề nghị giao Chính phủ căn cứ thực tế để quyết định phạm vi thành lập Văn phòng giám định tư pháp.

Chính phủ quy định tiêu chí xác định người có “kiến thức chuyên sâu”, trong giám định tư pháp

Góp ý hoàn thiện quy định về tiêu chuẩn của người giám định tư pháp theo vụ việc (Điều 13), đại biểu Nguyễn Minh Tâm – Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Trị cho biết, dự thảo Luật đã quy định theo hướng mở rộng khả năng huy động đội ngũ những người “không có trình độ đại học nhưng có kiến thức chuyên sâu, kinh nghiệm thực tiễn và kỹ năng chuyên môn ở lĩnh vực, ngành nghề cần giám định”. Theo đại biểu, quy định này là hợp lý, đặc biệt đáp ứng nhu cầu giám định trong các lĩnh vực đặc thù như cổ vật, dị vật, nghệ thuật xây dựng truyền thống… Tuy nhiên, một số cụm từ như “kiến thức chuyên sâu”, “kinh nghiệm thực tiễn” “kỹ năng chuyên môn” cần được lượng hóa cụ thể, nếu không sẽ khó xác định, có nguy cơ công nhận cả những trường hợp chưa đủ năng lực. Có thể cân nhắc bổ sung ngay trong luật hoặc giao Chính phủ quy định về tiêu chí xác định là người có “kiến thức chuyên sâu”, “kinh nghiệm thực tiễn” “kỹ năng chuyên môn”, như yêu cầu về số năm kinh nghiệm công tác hoặc công trình, thành tích trong thực tiễn,…; đồng thời có cơ chế thẩm định, giám sát chặt chẽ để bảo đảm chất lượng.

Đối với lĩnh vực giám định pháp y thương tích liên quan đến sức khỏe, tính mạng con người, đại biểu Nguyễn Minh Tâm khẳng định, đây là lĩnh vực khoa học thuộc chuyên môn sâu của ngành Y tế; do đó, cần nhân lực có chuyên môn cao, máy móc thiết bị chuyên sâu, phải có thời gian thực tế hoạt động chuyên môn ở lĩnh vực được đào tạo từ 5 năm trở lên (quy định tại điểm a khoản 3 Điều 3 Thông tư số 11/2022/TT-BYT ngày 01/11/2022 của Bộ Y tế)... mới có thể kết luận chính xác các vấn đề liên quan. Để thực hiện tốt nhiệm vụ này, trong thời gian qua ngành y tế đã trang bị cơ sở vật chất đầy đủ, hiện đại và đã xây dựng đội ngũ bác sĩ - giám định pháp y có kinh nghiệm chuyên sâu đáp ứng tốt nhiệm vụ được giao. Vì vậy, đại biểu Nguyễn Minh Tâm đề nghị giữ nguyên mô hình như hiện nay là phù hợp.

Toàn cảnh thảo luận tại Tổ 10

Về điều kiện của Tổ chức giám định tư pháp theo vụ việc (Điều 18), một số đại biểu cho rằng, trong những điều kiện của Tổ chức giám định tư pháp theo vụ việc được quy định tại điểm c khoản 1 Điều 18 của dự thảo Luật, đó là: “c) Có kinh nghiệm hoạt động chuyên môn hoặc chuyên ngành giám định từ đủ 05 năm trở lên’’. Việc bổ sung điều kiện mới này so với điều kiện được quy định tại Điều 19 của Luật Giám định tư pháp hiện hành là cần thiết, nhằm nâng cao tiêu chuẩn của các tổ chức giám định tư pháp theo vụ việc, qua đó góp phần nâng cao chất lượng, tính chuyên nghiệp của hoạt động giám định tư pháp. 

Tuy nhiên, quy định như vậy sẽ không phù hợp và khó thực hiện nếu áp dụng tiêu chuẩn, điều kiện này đối với tổ chức; nên quy định điều kiện này đối với cá nhân người giám định tư pháp (bao gồm giám định viên tư pháp và người giám định tư pháp theo vụ việc) làm việc trong tổ chức. Theo đó, đề nghị sửa điểm c này thành: “c) Có ít nhất 02 người giám định tư pháp có kinh nghiệm hoạt động chuyên môn hoặc chuyên ngành giám định từ đủ 05 năm trở lên’’.