Hải Phòng tổng kết 8 năm thi hành Bộ luật Tố tụng hình sự 2003: Một số vấn đề cần sửa đổi, bổ sung

Nâng cao chất lượng hoạt động của các cơ quan tiến hành tố tụng

Trên cơ sở của Bộ luật TTHS, ngành KSND thành phố chủ trì xây dựng quy chế phối hợp liên ngành giữa các cơ quan tiến hành tố tụng trong giải quyết tin báo tố giác tội phạm, coi đây là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra nhằm chống oan sai hoặc bỏ lọt tội phạm.

Thực hiện Nghị quyết 49-NQ/TƯ của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp theo hướng nâng cao chất lượng tranh tụng tại các phiên tòa hình sự, bảo đảm nguyên tắc công khai, dân chủ, bình đẳng, Viện KSND hai cấp phối hợp với ngành Tòa án tổ chức xét xử hàng trăm vụ án theo tinh thần cải cách tư pháp để rút kinh nghiệm giải quyết các vụ án tiếp theo. Do vậy, chất lượng thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử tại phiên tòa được cải thiện rõ rệt. Cụ thể, kiểm sát viên thực hành quyền công tố tại phiên tòa chủ động tham gia xét hỏi và thẩm tra tài liệu, chứng cứ để buộc tội và bảo vệ cáo trạng; tham gia tranh luận với người tham gia tố tụng, khắc phục tình trạng kiểm sát viên không tham gia tranh luận, mà chỉ phát biểu giữ nguyên quan điểm đã luận tội. Vì vậy đã góp phần nâng cao chất lượng xét xử, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của những người tham gia tố tụng. Hoạt động của kiểm sát viên tại phiên tòa thực sự đóng vai trò quan trọng góp phần làm sáng tỏ nội dung vụ án để Tòa án xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không để xảy ra trường hợp oan sai, không có trường hợp nào Tòa án tuyên bố bị cáo không phạm tội. Mặt khác, do làm tốt công tác kiểm sát và phê chuẩn các quyết định khởi tố bị can, thực hiện việc kiểm sát điều tra từ đầu nên số vụ trả hồ sơ để tiến hành điều tra bổ sung chiếm tỷ lệ thấp. Những năm gần đây, tỷ lệ trả hồ sơ giữa các cơ quan tiến hành tố tụng tại Hải Phòng giảm đáng kể, năm sau thấp hơn năm trước, góp phần đẩy nhanh tiến độ giải quyết các vụ án hình sự.

Qua 8 năm thi hành cho thấy Bộ luật Tố tụng hình sự là căn cứ pháp lý quan trọng trong việc tổ chức và hoạt động của các cơ quan tiến hành tố tụng; là công cụ hữu hiệu trong đấu tranh, phòng chống tội phạm, góp phần nâng cao chất lượng công tác điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án và các hoạt động bổ trợ tư pháp; bảo vệ quyền con người và pháp chế XHCN, lợi ích của Nhà nước, các tổ chức, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân.

Vướng mắc và đề xuất sửa đổi

Bên cạnh những mặt tích cực, Bộ Luật TTHS cũng bộc lộ một số bất cập, hạn chế. Tham luận của các đại biểu; Phó giám đốc, Thủ trưởng Cơ quan điều tra (Công an thành phố) Nguyễn Văn Coỏng;  Giám đốc Trung tâm pháp y Nguyễn Văn Sáu; Phó chủ nhiệm Đoàn luật sư thành phố Nguyễn Huy Thành đều đề cập đến những quy định về chức năng, nhiệm vụ, cơ chế làm việc của các cơ quan tiến hành tố tụng còn bất hợp lý; chưa có sự phân định chính xác, hợp lý giữa các chức năng cơ bản của tố tụng, dẫn đến việc quy định vai trò, thẩm quyền cụ thể của từng chủ thể tố tụng và trình tự tiến hành các thủ tục tố tụng chưa phù hợp. Có những quyền thuộc chức năng buộc tội lại không được giao cho Viện KSND là cơ quan công tố thực hiện, ngược lại Tòa án là cơ quan xét xử lại được giao chức năng buộc tội trong quá trình xét xử. Còn thiếu cơ chế bảo đảm thực hiện quyền của những người tham gia tố tụng, đặc biệt là cơ chế bảo đảm quyền bào chữa của bị can, bị cáo. Ý kiến tranh tụng của người bào chữa tại nhiều phiên tòa chưa thực sự được coi trọng, chưa được xem xét đầy đủ khi quyết định hình phạt đối với bị cáo. Nhiều bản án, quyết định của Tòa án chưa thực sự dựa trên kết quả tranh tụng dân chủ tại phiên tòa, dẫn đến tình trạng số án bị hủy, sửa còn chiếm số lượng đáng kể. Phương pháp điều tra thẩm vấn vẫn là phương pháp chủ yếu trong hầu hết các giai đoạn tố tụng, chưa tiến gần tới sử dụng chứng cứ vật chất, như video clip ghi lại hình ảnh tội phạm, công cụ, phương tiện gây án… để buộc tội. Những quy định về xét xử phúc thẩm, thi hành án, thủ tục đặc biệt, khiếu nại- tố cáo trong lĩnh vực tư pháp… được quy định trong tố tụng hình sự cũng còn nhiều vấn đề bất cập. Do vậy, thời gian tới, Bộ luật TTHS cần được sửa đổi, bổ sung theo hướng nâng cao hiệu lực, hiệu quả của hoạt động tư pháp hình sự, ngăn ngừa và xử lý kịp thời, nghiêm minh các loại tội phạm, bảo đảm ngày càng tốt hơn quyền con người trong tố tụng hình sự; tạo cơ chế để nâng cao trình độ, năng lực của cơ quan tiến hành tố tụng và người tiến hành tố tụng, sự độc lập của các cơ quan này trong thực thi nhiệm vụ.