Dự án Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá: Không chắc hạn chế được thuốc lá

Thời gian tới, Bộ Y tế sẽ làm việc với Bộ Tài chính để xem xét lại mức thuế thuốc lá cho phù hợp.

Dự kiến tháng 5-2010, Bộ Y tế sẽ trình xin ý kiến Quốc hội dự án Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá và sẽ ban hành ngay trong năm này. Với 42 điều, sáu chương, liệu đây có phải là công cụ đủ mạnh để Việt Nam kiểm soát thuốc lá, đặc biệt giúp bảo vệ sức khỏe người dân? Ông Nguyễn Huy Quang (ảnh), Vụ phó Vụ Pháp chế, Bộ Y tế, thành viên ban soạn thảo nhận định: Đây là luật liên quan đến sức khỏe cộng đồng, nếu thực hiện tốt sẽ làm giảm các yếu tố nguy cơ gây các bệnh từ khói thuốc. Luật cũng nhằm thực hiện công ước khung về kiểm soát thuốc lá của Tổ chức Y tế thế giới mà Việt Nam là thành viên.

“Chặt đoạn đầu, lỏng đoạn cuối!”

. Thưa ông, có nhiều ý kiến cho rằng nên đưa việc cấm hoàn toàn việc quảng cáo, tuyên truyền từ những công ty thuốc lá vào luật?

+ Chúng ta phải hiểu rằng, luật này không phải “ôm” tất cả vấn đề liên quan đến thuốc lá mà chỉ phòng, chống tác hại của thuốc lá, trong khi xung quanh điếu thuốc lá còn có Bộ Tài chính, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Công thương...

Điều 17 dự án luật lần này nhấn mạnh các tổ chức, cá nhân sản xuất, kinh doanh, xuất nhập khẩu sản phẩm thuốc lá không được thực hiện các hoạt động tài trợ dưới bất kỳ hình thức nào, ngoại trừ hoạt động tài trợ vì mục đích nhân đạo không gắn với quảng cáo, tiếp thị sản phẩm thuốc lá. Tuy nhiên, nếu một công ty sẵn sàng hỗ trợ kinh phí xây nhà tình nghĩa, trên biển chỉ ghi tên công ty mà không có hình ảnh bao thuốc thì cũng không sai. Mặc dù ai cũng hiểu công ty đó gián tiếp tiếp thị sản phẩm thuốc lá của mình nhưng để làm rõ hành vi thì cũng khó bởi hiện nay chúng ta chưa có chỉ số để theo dõi những việc làm như thế này. Tôi nói như vậy để thấy rằng luật hiện nay rất “chặt đoạn đầu” (cấm quảng cáo, tài trợ có hình ảnh thuốc lá) nhưng lại “lỏng đoạn cuối” (ngoại trừ hoạt động tài trợ vì mục đích nhân đạo).

. Chính vì “ngoại trừ” này, nhiều công ty đã tìm cách lách để vẫn quảng cáo, tiếp thị hình ảnh của mình, thưa ông?

+ Ngay cả theo Luật Doanh nghiệp, doanh nghiệp chỉ cần gắn với mục đích “nhân đạo”, giúp đỡ các đối tượng chịu thiên tai địch họa, nghèo khó thì vẫn được tài trợ và tiếp thị hình ảnh. Chúng ta vẫn còn khó khăn, nếu ai chủ động làm điều thiện, tại sao lại từ chối? Bạn thấy đấy, nếu như các công ty sản xuất thuốc lá chỉ ghi dòng chữ thương hiệu mà không đưa hình ảnh cụ thể thì cũng khó nói rằng họ đang quảng cáo sản phẩm của mình.

Cảnh báo gây “sốc”: Chưa có số liệu chứng minh

. Tại cuộc họp gần đây, đại diện của Tổ chức Y tế thế giới cho rằng trên mỗi vỏ bao thuốc lá hiện nay có dòng chữ cảnh báo nhưng vẫn không giảm bớt số người hút thuốc. Nên chăng dự án luật yêu cầu hẳn việc in cảnh báo bằng hình ảnh, thậm chí càng ấn tượng càng có tác động mạnh hơn?

+ Điều 14 của dự án luật quy định in cảnh báo sức khỏe bằng chữ và hình ảnh bảo đảm rõ ràng, dễ nhìn, được thay đổi luân phiên và chiếm ít nhất 50% diện tích mặt chính trước và sau trên tất cả bao bì.

Ban soạn thảo cũng phải cân nhắc, bởi chúng ta không thể đưa một chiều mà phải áp dụng trong bối cảnh nền kinh tế. Phải dựa trên những bằng chứng khoa học chứng minh việc quảng cáo bằng hình ảnh có tác động mạnh đến người hút thuốc. Tuy nhiên, hiện nay ta chưa có bằng chứng cụ thể nào mà chủ yếu viện dẫn lại những thông tin của một số nước trên thế giới như Thái Lan, Philippines do Tổ chức Y tế thế giới cung cấp.

Tăng thuế: Tăng thuốc lậu?

. WHO cũng khuyến nghị Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá nên tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá cao hơn nữa, thậm chí là 80%?

+ Hiện nay nhà nước đang áp dụng ở mức 65% giá xuất xưởng và 10% thuế giá trị gia tăng (tương đương với 45% giá bán lẻ) đối với các doanh nghiệp đang sản xuất thuốc lá. Tuy nhiên, chúng ta phải biết rằng sử dụng chính sách thuế làm công cụ để thực hiện các biện pháp phòng, chống tác hại thuốc lá theo quy định của pháp luật thuế nhưng đồng thời thuế cũng có tác động rất mạnh vào hàng rào thuế quan để nhà nước vừa có nguồn thu, vừa điều tiết được thị trường và phù hợp với thương mại của các quốc gia.

Tôi e rằng khi tăng thuế thuốc lá cao như vậy (80%), lập tức các công ty sản xuất thuốc lá trong nước sẽ đồng loạt tăng giá. Trong khi đó, thuốc lá nhập lậu sẽ vào nhiều hơn bởi vì lợi nhuận ngày càng nhiều. Nó cũng như ma túy, biết rằng sẽ chết nhưng vẫn có nhiều kẻ buôn. Trong khi việc kiểm soát hàng hóa nhập lậu của ta đang có nhiều lỗ hổng. Thời gian tới, Bộ Y tế sẽ làm việc với Bộ Tài chính để xem xét lại mức thuế như thế nào cho phù hợp.

. Tại Điều 21 dự án luật có quy định cấm hút thuốc lá ở những nơi công cộng nhưng tùy điều kiện, có thể tổ chức một khu dành cho những người hút thuốc lá. Tại sao chúng ta không cấm hoàn toàn, thưa ông?

+ Dùng luật để bắt người ta bỏ một thói quen đã có nhiều năm không phải đơn giản, thậm chí là không thể. Cơ chế nào giám sát, xử lý hành vi vi phạm đó? Rồi chúng ta cũng phải dựa trên phong tục, tập quán của các vùng, miền vì nhiều nơi, điếu thuốc, miếng trầu là không thể thiếu trong các câu chuyện.

Theo tôi, nên làm từ từ, tác động trực tiếp đến hành vi, nhận thức của từng người. Chứ nếu như càng cấm sẽ có nhiều vụ vi phạm pháp luật hơn.

. Xin cảm ơn ông.