Dự án Luật Hòa giải cơ sở: Nâng cao vị trí, vai trò của Mặt trận trong công tác hòa giải
- 05/09/2012
Tại TP.Hồ Chí Minh, Ủy ban về các vấn đề xã hội của Quốc hội đã tổ chức Hội nghị lấy ý kiến dự án Luật Hòa giải cơ sở (HGCS) với lãnh đạo sở ngành các tỉnh, thành phía Nam.
Cơ sở pháp lý quan trọng cho việc tổ chức và hoạt động HGCS được thể hiện ở Pháp lệnh số 09/1998 về tổ chức hoạt động HGCS do Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành và Nghị định số 160/1999 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Pháp lệnh. Sau 13 năm thực hiện Pháp lệnh và Nghị định cho thấy, công tác HGCS đạt được nhiều kết quả. Hiện cả nước có 121.251 Tổ hòa giải với 628.530 hòa giải viên, theo số liệu báo cáo của 63 tỉnh, thành từ năm 1999 đến tháng 3-2012 tổng số vụ nhận hòa giải là 4.358.662 vụ, tỷ lệ hòa giải thành công đạt 80%. Tuy nhiên sau 13 năm thi hành Pháp lệnh cũng bộc lộ một số hạn chế, bất cập như hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về HGCS chưa đầy đủ và đồng bộ. Căn cứ theo Luật Đất đai, nhiều địa phương đã thành lập Ban hòa giải, Hội đồng hòa giải cấp xã để hòa giải tranh chấp về đất đai mà Tổ hòa giải không hòa giải được. Nhưng Pháp lệnh chỉ quy định mô hình Tổ hòa giải ở thôn, tổ dân phố và cụm dân cư, việc tồn tại mô hình hòa giải 2 cấp như thế gây khó khăn cho việc thực hiện các hoạt động HGCS vốn là hình thức tự quản, tự nguyện của nhân dân. Pháp lệnh chưa quy định đầy đủ, cụ thể về quyền và nghĩa vụ của hòa giải viên, do đó chưa thu hút, khuyến khích mọi người tham gia công tác này. Vai trò của MTTQ còn chưa được đặt ngang tầm với vai trò và vị trí nòng cốt trong tổ chức và hoạt động HGCS. Ngoài ra, một số địa phương các cấp chính quyền chưa nhận thức đầy đủ về vai trò, ý nghĩa, tầm quan trọng của HGCS đối với đời sống xã hội, còn "khoán trắng” cho cơ quan tư pháp. Trong khi đó quy định về trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức chưa đầy đủ, thiếu cơ sở pháp lý để xác định trách nhiệm và cơ chế phối hợp có hiệu quả giữa các cơ quan tư pháp với MTTQ và các tổ chức thành viên của Mặt trận.
Toàn cảnh hội nghị (Ảnh Thiên Bình)
Dự thảo Luật HGCS được xây dựng trên các quan điểm cơ bản: Khuyến khích việc giải quyết một số tranh chấp thông qua thương lượng, hòa giải, trọng tài; Kế thừa Pháp lệnh, luật hóa một số quy định của Nghị định 160, đồng bộ thống nhất với các văn bản khác trong hệ thống pháp luật Việt Nam; Nâng cao vị trí, vai trò của MTTQ Việt Nam và các tổ chức thành viên Mặt trận trong HGCS, tiếp tục xã hội hóa hoạt động này…Về phạm vi HGCS hiện còn nhiều ý kiến khác nhau, có ý kiến cho rằng việc hòa giải chỉ nên thực hiện đối với các mâu thuẫn, tranh chấp nhỏ trong nhân dân nhưng cũng có ý kiến đề nghị mở rộng phạm vi hòa giải. Theo đó, HGCS sẽ tiến hành hòa giải đối với tất cả các mâu thuẫn, tranh chấp, vi phạm pháp luật tại mọi lĩnh vực phát sinh trên địa bàn cơ sở mà các bên có yêu cầu hòa giải, trừ các vụ việc phải xử lý hành chính, hình sự. Mặt khác cụm từ "tranh chấp, vi phạm pháp luật nhỏ” sẽ rất khó để xác định quy mô, mức độ những mâu thuẫn, tranh chấp. Bên cạnh đó, việc giới hạn phạm vi hòa giải là không phù hợp với nguyên tắc tự nguyện hòa giải của các bên. Khác với luồng ý kiến cho rằng nhà nước cần giữ vai trò chủ đạo, MTTQ chỉ là đơn vị phối hợp với các cơ quan quản lý nhà nước, việc tiếp tục xã hội hóa hoạt động HGCS theo hướng phát huy vai trò của MTTQ và các tổ chức thành viên Mặt trận được nhiều đại biểu xem là chủ trương đúng đắn, bởi MTTQ là tổ chức gần gũi có tầm ảnh hưởng sâu rộng và chi phối nhiều mặt của đời sống cộng đồng dân cư, quy tụ một lực lượng đông đảo các thành phần xã hội tham gia. Dự thảo Luật HGCS xác định cần phải tiếp tục tăng cường xã hội hóa, vì bản chất của HGCS là hoạt động tự quản, nhân dân tự tổ chức hòa giải với nhau do đó nhà nước không can thiệp sâu mà MTTQ có vai trò trách nhiệm chính trong tổ chức và hoạt động HGCS.
Bà Nguyễn Thúy Hiền - Thứ trưởng Bộ Tư pháp cho biết, Luật HGCS với 5 Chương và 30 Điều dự kiến sẽ được trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét tại kỳ họp thứ 9.